Taniberdiyev Akmal Abdug’anievich yengil atletika va uni o’qitish metodikasi

3.3. DISK ULOQTIRISH TEXNIKASINI O’RGATISH USLUBIYOTI 
 
Disk uloqtirishni aylanishga yaroqli qattiq tekis yerda yoki musobaqa 
qoidasiga binoan tayyorlangan uloqtirish doirasida o’rgatiladi. Disk uloqtirish 
o’rgatilayotganda ehtiyotkorlik choralarini ko’rish zarur. Mashg’ulot jarayonida 
disk faqat bir tomonga uloqtiriladi. Disk uloqtirish joylari iloji boricha bir-biridan 
olisroq bo’lishi lozim. Gruppa bo’lib o’rgatish vaqtida musobaqa qoidasida 
ko’rsatilganidek, uloqtirish doirasini va shu doiradan belgilangan masofani 
arg’amchi yoki sim to’r bilan o’rab olish maqsadga muvofiqdir. 

---

79 
Bordi-yu, uloqtirish uchun o’ralgan doiralar bo’lmasa, u holda disk navbatma-
navbat uloqtirilishi va diskni olish uchun harakat qilish faqat uloqtirish tugagandan 
keyingina ruxsat berish lozim.
Quyida o’rgatish vazifalari va ularni bajarish uchun zarur bo’lgan vositalar va 
o’rgatish jarayoniga doir tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar berilgan.
1-vazifa. Shug’ullanuvchilarni diskni aylanib uloqtirish texnikasi bilan 
tanishtirish.
Vositalar. 1. Diskni doiradan burilib uloqtirish texnikasini ko’rsatish va 
ko’rgazmali qurollar yordamida texnik asoslarni qisqacha tushuntirish. Eng yaxshi 
disk uloqtiruvchilarning texnikasini kuzatish.
2. Disk, uni uloqtirish joyi va musobaqada uloqtirishni bajarish qoidalari bilan 
tanishtirish (17–rasm).

 
17–rasm. Disk uloqtirish joyi 
 
2-vazifa. Diskni to’g’ri tutish va qo’ldan to’g’ri chiqarishni o’rgatish.
Vositalar. 1. Diskni tutishni ko’rsatib berib, shug’ullanuvchilar to’g’ri 
tutishyaptimi, yo’qmi ekanini tekshirib ko’rish.
2. Diskni tutgan qo’l bilan silkinish va uloqtirishga taqlid qilish.
3. Diskni to’g’ri aylanishiga e‘tibor berib uloqtirish.
Tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar. Shug’ullanuvchilarning diskni pastga 
tushirilgan bo’sh qo’l bilan barmoq uchlarida qattiq changallamasdan tutishlariga 
e‘tibor berish kerak.

---

80 
Dastlab diskni uloqtirish tomoniga (o’ngga) yarim doira holatida turib 
uloqtirish; oyoqlarni yelka kengligidan sal kengroq qo’yib, deyarli qaddini tiklash, 
tovonlarni bir oz yon tomonlarga ochish lozim.
Avvalo disk tutgan qo’lni oldinga-orqaga erkin yo’naltirib kichik ko’lamda 
tebranib ko’riladi. Qo’l harakati yelka kamarining sal burilishi bilan birga 
bajariladi. Disk tutgan qo’lni yelka bo’g’iniga ta’sir ettirmay, orqada silkitilgandan 
keyin diskni uloqtirish kerak. Dastlab diskni ko’rsatkich barmog’idan chiqarib, 
soat stryelkasi yo’nalishi bo’ylab aylantirishga o’rgatiladi. Keyin diskni ma’lum 
yo’nalishda uloqtirishni o’zlashtiriladi va uchish vaqtida, u samarali holatda 
bo’lishi uchun nimalar qilish o’rgatiladi.
3-vazifa. Oxirgi kuch berish fazasini, ya’ni aylanishdan keyingi yakunlovchi 
harakatni o’rgatish.
Vositalar. 1. Uloqtirish tomoniga yon bilan turib, diskni joydan uloqtirish.
2. Xuddi shuning o’zi, lekin uloqtirish tomoniga teskari turib.
3. Xuddi shuning o’zi, lekin uloqtiruvchi qo’l tomonidagi oyoqda turib 
uloqtirish.
4. Biror narsa bilan yoki hech narsasiz oxirgi kuch berish fazasini taqlid 
qilish.
Tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar. Diskni to’g’ri chiqarib yuborish malakalarini 
o’zlashtirishiga qarab, dastlabki holatni aylanishdan keyingi oxirgi kuch berishni 
bajarish holatiga yaqinlashtiriladi. Buning uchun shug’ullanuvchilar avvalo 
oyoqlarini keng yoyib, uloqtirish tomoniga yon bilan turadilar. Disk bilan chapga-
o’ngga harakat qilish asta-sekin ko’payib, yelka kamarini burish va o’ng oyoq 
tizzalarini bukib, gavda og’irligini unga o’tkazish bilan birga amalga oshiriladi. 
Harakat vaqtida gavdaning oldinga yoki yon tomonga egilishini qayd etmaslik, 
yelka kamarining o’ngga mumkin qadar to’la burilishini (buralib ketishini) 
kuzatish zarur.
Joydan o’ng oyoqda turib uloqtirish vaqtida, diskni o’ngga-orqaga silkiganda, 
chap oyoqni tayanchdan uzib, sonlar harakati bilan ortda qoldirish hamda gavda 
og’irligini o’ng oyoqqa o’tkazish kerak. Joydan uloqtirishni, odatdagi, burilishdan 

---

81 
keyingi oxirgi kuch berishda, chap oyoqni yerga tushirayotib bajarish kerak. Bu 
shug’ullanuvchilarda o’rnak olsa arziydigan oxirgi kuch berishni bajarishning eng 
yaxshi varianti haqida tasavvur hosil qilish imkonini beradi.
Oxirgi kuch berish fazasi turli xil narsalar (rezinkali tayoq, faner raketka, 
daraxt shoxchasi) bilan bajariladigan taqlid mashqlari yordamida o’rgatiladi. 
Harakat oldinda – o’ngda yelka balandligida turgan narsani nishonga olib, yelka 
kamarining faol burilishi bilan boshlanadi. Shu harakatlarning o’zini disk 
uloqtirish usuli bo’yicha (200-400 gr. yoki undan ortiqroq og’irlikdagi tosh, 1-2 kg 
vazndagi rezina tayoqchasini) uloqtirish bilan tugatish mumkin. Uloqtirishga 
nisbatan taqlid mashqlarini ancha ko’proq takrorlash mumkin, chunki bunda 
qo’shimcha vaqt ayrim detallarni o’rganish, oyoq, gavda va qo’l harakatlarining 
mutanosibligini kuzatishga imkon beradi.
4-vazifa. Disk uloqtirish uchun aylanishni o’rgatish.
Vositalar. 1. Turli xil tezlikda disk bilan va disksiz aylanishlar.
2. Turli xil narsalar (rezinkali va yog’och tayoqlar, daraxt shoxchasi, ip 
bog’langan to’p va h.k.) bilan aylanishlar.
3. Aylanish qismlarini bajarish.
Tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar. Disk uloqtirish uchun aylanishlar oldingi 
vazifalarni hal qiluvchi mashqlar bilan parallel holda, dastlabki mashg’ulotlardan 
boshlab o’rgatiladi.
Aylanish avvalo disksiz, keyin esa, disk yoki boshqa ushlashga qulayroq 
bo’lgan narsa bilan o’rgatiladi. Ayniqsa bir tomoni disk sathini qoplaydigan va 
ikkinchi tomonidan uning gardishi yoniga biriktirilgan, qattiq keng tasmadan 
qilingan halqali diskdan foydalanish yaxshi natija beradi. Kaft halqa va disk sathi 
orasida joylashadi. Bunday disk bilan taqlid mashqlarini bajarib, mushaklarni 
chiniqtiruvchi aylanish mashqlarini tez egallab olish mumkin. Taqlid mashqlari 
yordamida aylanishning ayrim vaziyatlari: aylanish uchun dastlabki holat, 
dastlabki silkish, aylanishga kirish, aylanish vaqtida chap oyoqdan o’ng oyoqqa 
sakrab o’tish, aylanish ritmlari o’rganiladi. Aylanish texnikasining to’la bajarilishi 
to’g’ri yoki noto’g’riligi diskni navbatdagi uloqtirishda tekshirib ko’riladi.

---

82 
5-vazifa. 1. Diskni aylanib uloqtirish.
2. Doira ichidan dsikni kichik tezlikda uloqtirish.
3. Shuning o’zini tezlashtirib va natija ko’rsatish uchun uloqtirish.
4. To’rtinchi vazifaga doir mashqlar.
Tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar. Diskni aylanib uloqtirishni uloqtiruvchi 
aylanishga kirishni tugatgan, lekin hali ikkala oyog’i bilan tayanib turgan 
oraliqdagi dastlabki holatidan boshlashi kerak. Bunday holatda oyoqlar tagi 
tomonlarga ochilgan. Yelka kamari o’ngga burilgan vaqtida disk tutgan qo’l gavda 
orqasiga olib boriladi.
Aylanishni bajarayotganda boshni va yelka kamarini chapga tez burish 
yaramaydi. Shug’ullanuvchilar aylanishdaturg’unlikni egallashlariga va uni oxirgi 
kuch berishga qo’shib bajarishni o’rganishlariga qarab, qo’lni o’ngga keng harakat 
qildiradigan va aylantiradigan uloqtirish yo’nalishiga yon bilan turish holatidan 
aylanib uloqtirishga o’tish mumkin.
Agar shug’ullanuvchilar bunday dastlabki holatdan diskni aylanib uloqtirishni 
o’rganishga qiynalishsa, u holda aylanishni taqlid qilishga qaytish, oraliqdagi 
dastlabki holatdan uni bajarishni takrorlash, keyinchalik nisbatan to’xtash 
holatinio’zgartirib, o’ngga burilish hisobiga gavdaning dastlabki holatini yana 
o’zgartirish kerak bo’ladi.
6-vazifa. Turli xil sharoitlarda disk uloqtirish texnikasini takomillashtirish; 
texnikani individuallashtirish.
Vositalar. 1. Turli xil holatlardan diskni aylanib uloqtirish.
2. Diskni doiradan shamolga nisbatan turli xil yo’nalishlarda uloqtirish.
3. Ilgari aytilgan mashqlar.
4. Natija uchun disk uloqtirish va musobaqalarga qatnashish.
Tashkiliy uslubiy ko’rsatmalar. Burilib uloqtirishning asosiy chizmalari 
o’zlashtirilgandan keyin, texnikadagi ayrim kamchiliklarni tuzatishga, shuningdek, 
burilib uloqtirish chizmasini egallash uchun muhim ahamiyatga ega bo’lmasa ham 
samarali uloqtirish imkonini beradigan jismlarni o’rganishga kirishiladi. 
Aylanishga kirish va oxirgi kuch berishda oyoqlarni faol harakat qildirishni 

---

83 
o’rganishga alohida ahamiyat berish kerak. Har bir uloqtiruvchi aylanishdan 
oldingi dastlabki holatning eng yaxshi variantini topishi va oyoqlarni faol, o’z 
vaqtida almashtirishga intilishi lozim. Shu bilan bir qatorda oxirgi kuch berish 
vaqtida harakatlarini tezlashtirishga yordam beradigan uslublarni izlashi kerak.