Tananing orqa tomonidagi mushaklari va fassiyalari Ko‘krak mushaklari va fassiyalari

rasm. Odam tanasi mushaklari.

Old tomondan ko‘rinishi:
1—chakka mushagi; 2-ensa-pesho- na mushagining peshona qorincha- si; 3—og‘izning aylanma mushagi;

3. 
   engak mushagi; 5-tosh-tilosti mushagi; 6—jimjiloqni yozuv- chi mushak; 7—kaftning tirsak tomonga yozuvchi mushak;
   

8. 
   barmoqlarni yozuvchi mu­shak; 9—panjani bukuvchi tir­sak mushagi; 10—tirsak mushagi; 11—katta ko‘krak mushagi; 12—qorinning to‘g‘ri mushagi; 13—qorinning tashqi qiyshiq mushagi; 14—piramidasimon mushak; 15—keng fassiyani taranglovchi mushak; 16-yonbosh-bel mushagi; 17—taroqsimon mushak; 18—sonni yaqinlashtiruvchi uzun mushak; 19—tikuvchilar mushagi; 20—nozik mushak; 21—sonning to‘g‘ri mushagi;
   

22—lateral serbar mushak; 23-son- ning o‘rta serbar mushagi; 24—boldir mushagi; 25—kambalasimon mushak; 26—barmoqlarni bukuvchi uzun mu­shak; 27—barmoqlarni yozuvchi uzun mushak payi; 28—oyoq bosh bar- mog‘ini uzoqlashtiruvchi mushak;
29—barmoqlarni yozuvchi uzun mu­shak; 30—oldingi katta boldir musha­gi; 31—qo‘lning bosh barmog‘ini yozuvchi kalta mushak; 32—qo‘lni bosh barmog‘ini uzoqlashtiruvchi mushak; 33—kaftni tirsak tomonga yozuvchi mushak; 34—kaftning bilak tomonga yozuvchi kalta mushak;
ularning tarqalishini chegaralaydi va ba'zi hollarda anesteziya qilishda yordam beradi. Fassiyalar suyaklarga birikib mushaklar- aro to‘siqlar hosil qiladi. Fassiyalar xususiy va yuza fassiyalar- ga bo‘linadi. Xususiy fassiya odam tanasining har bir sohasi- ga tegishli bo‘lib, shu nom bilan ataladi. Agar mushaklar birne- cha qavat joylashgan bo‘lsa, unda qavatlar o‘rtasida xususiy fas- siya qatlamlari yuza qavat orasida — yuza qatlam, chuqur qavat orasida esa — chuqur qatlam hosil bo‘ladi. Yuza fassiyalar te­ri ostida joylashgan bo‘lib, mushaklarni teri osti yog‘ to‘qimasi- dan ajratib turadi, shuning uchun uni teri osti fassiyasi ham deb ataladi. Yuza fassiya yumshoq biriktiruvchi to‘qimadan tuzil- gan bo‘lib, u teri ostida butun tanani o‘rab turadi va unda ba'zi bir sohalarda yog‘ to‘qimasi to‘plangan bo‘ladi. Fassiyalar tana-

79. 
    rasm. Odam tanasi mushaklari. Orqa tomondan ko‘rinishi: 1—chakka mushagi; 2-ensa-peshona mu- shagining ensa qorinchasi; 3—boshdagi yarim qirrali mushak; 4—boshning tas- masimon mushagi; 5-to‘sh-o‘mrov- so‘rg‘ichsimon mushak; 6-trape- tsiyasimon mushak; 7—deltasimon mushak; 8—uch boshli mushak;
    

8. 
   yelkaning ikki boshli mushagi;
   
9. 
   yelka mushagi; 11—bilakni ichkariga burovchi yumaloq mushak; 12-yelka-bilak mushagi; 13-panja- ni bukuvchi bilak mushagi; 14—uzun kaft mushagi; 15—panjani bukuvchi tirsak mu­shagi; 16—barmoqlarni bukuvchi yuzaki mushak payi; 17—yarim payli mushak; 18, 20—yarim pardali mushak; 19—sonning ikki boshli mushagi; 21—boldir mushagi; 22—kambalasimon mushak; 23—uzun ki- chik boldir mushagi payi; 24-kalta-kichik boldir mushagi; 25—oyoq kafti mushagi;
   

26—katta dumba mushagi; 27—o‘rta dumba mushagi; 31—katta yumaloq mushak;
32—kurak qirrasi ostidagi mushak; 33—kichik yumaloq mushak; 34-yelka-bi- lak mushagi; 35—chaynov mushagi.
ning turli qismlarida har xil taroqqiy etadi. Agar mushaklar ha- rakati kuchli bo‘lsa (oyoqda) fassiyalar qalin bo‘ladi. Qo‘l va oyoqning ba'zi bo‘g‘imlari sohasida (bilak-kaft oldi, boldir-oyoq panja bo‘g‘imi) mushak paylarining yo‘nalishi o‘zgaradi. Bu so- halarda fassiyalar qalinlashadi va suyaklarni turtib chiqqan joy- lariga birikib mushaklarni ushlab turuvchi bo‘gichni hosil qiladi. Bu sohada mushaklarni ushlab turuvchi bo‘gich ostida kanallar hosil bo‘lib, ulardan mushak paylari o‘tadi. Bu kanallami fib- roz yoki suyak-fibroz kanallar deb ataladi. Fibroz kanallar fas- siyalardan hosil bo‘lsa, suyak-fibroz kanallari fassiya va suyaklar o‘rtasida hosil bo‘ladi. Ular payni bir holatda ushlab turib, ular- ning harakat kuchining yo‘nalishini ta'minlaydi. Fibroz kanal- larning devorlari sinovial parda bilan o‘ralgan bo‘lib, bu parda kanalni ikkala uchida payni o‘rab, yopiq sinovial qinlar hosil qi- ladi. Sinovial pardaning bir qismi payni o‘rab olib unga birikib ketadi va uning visseral varag‘ini hosil qiladi. Ikkinchi qismi esa fibroz qinini ichidan qoplab uni devoriga birikib parietal varaq- ni hosil qiladi. Visseral varaqning parietal varaqqa o‘tgan yerda sinovial parda 2 qavat bo‘ladi va uni pay tutqichi mezotendiniy deyiladi.
Mezotendiniy ichida payning qon tomirlari va nervlari joy- lashadi. Sinovial qinning visseral va parietal varaqlari orasida bo‘shliq bo‘lib, unda birnecha tomchi suyuqlik bo‘ladi, u pay ha- rakat qilgan vaqtda uni ishqalanishdan saqlaydi.
Pay yoki mushaklar suyaklarning ko‘tarilgan joyiga tegib tur- sa, bu yerlarda sinovial xaltalar hosil bo‘ladi. Ular biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan bo‘lib, ularning ichida ozgina suyuqlik bo‘la- di. Bu suyuqlik ham payni ishqalanishdan saqlaydi. Sinovial xal- taning devori bir tomondan harakatlanuvchi pay yoki mushakka yopishgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan suyaklarga yopishadi. Xalta bo‘shlig‘i qo‘shni bo‘g‘im bo‘shlig‘i bilan qo‘shiladi.
Mushak paylari o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradigan joylarda g‘al- tak hosil bo‘lib, uning ustida pay xuddi kamar o‘q ustidan o‘tga- nidek bo‘ladi. G‘altaklar suyakdan iborat bo‘lishi mumkin. Bu hollarda suyak ust tomondan tog‘ay bilan qoplanadi. Bunda suyak bilan pay o‘rtasida sinovial xalta joylashgan bo‘ladi. Fibroz g‘al- taklar fassiya boylamlaridan hosil bo‘ladi.
Sesamisimon suyaklar paylar ichida paydo bo‘ladi. Bularga no‘xatsimon suyak va tizza qopqog‘i kiradi.
Mushaklarning ishi
Skelet mushaklari nerv impulslari ta'sirida qisqarganida ular- ning harakatlanuvchi nuqtasi, qotirilgan uchiga yaqinlashadi va ma'lum bir ishni bajaradi. Buning natijasida gavdaning ma'lum bir qismi harakatga keladi. Mushaklar bo‘g‘imlarga ta'sir qilib, suyak richaglarining holatini o‘zgartiradi. Bunda mushaklar bo‘g‘imlar- ga ma'lum bir yo‘nalishda ta'sir qiladi. Agar bir nechta mushaklar bo‘g‘imga bir xil ta'sir qilsa sinergist mushaklar, qarama-qarshi ta'sir qilsa antogonist mushaklar deb ataladi. Mushaklar bajara- digan ishning kuchi ularning ko‘ndalang kesimiga bog‘liq. Anato- mik ko‘ndalang kesim mushak qorinchasini ko‘ndalang kesganda hosil bo‘lgan maydon yuzasi bo‘lib, uning qalinligining ko‘rsat- kichidir. Fizologik ko‘ndalang kesim barcha mushak tolalarining ko‘ndalang kesimi yuzalarining yig‘indisidan iborat bo‘lib, mu- shak kuchining ko‘rsatkichidir. Duksimon va tasmasimon mu- shaklarning anatomik va fiziologik ko‘ndalang kesimlari bir xil bo‘ladi. Patli mushaklarning fiziologik ko‘ndalang kesimi duksi- mon mushaklarga nisbatan katta bo‘lgani uchun ularning kuchi katta bo‘ladi. Mushaklar qisqarganda bo‘g‘imlar vositasida birik- kan suyaklar richag vazifasini bajaradi. Biomexanikada ikki tur richag farq qilib, birinchi tur richag ikki yelkali bo‘lib, muvoza- nat richagi deyiladi. Bunda tayanch nuqtasi kuch qo‘yiladigan va qarshilik nuqtalari o‘rtasida turadi. Bunga misol qilib I umurtqa va ensa suyagi o‘rtasidagi bo‘g‘imni ko‘rsatish mumkin.
Ikkinchi tur richag bir yelkali bo‘lib, ikki turda uchraydi. Bi- rinchi turi kuch richagi deyilib, bunda qarshilik tayanch nuqtasi bilan kuch qo‘yiladigan nuqta o‘rtasida bo‘ladi. Bunga misol qi- lib oyoq panjasi suyaklari o‘rtasidagi bo‘g‘imni keltirish mumkin. Ikkinchi turi tezlik richagi. Bunda kuch qo‘yiladigan nuqta yel- kasi qarshilik yelkasidan qisqa bo‘ladi. Bunga misol qilib tirsak bo‘g‘imini olganimizda ozgina yukni ko‘tarish uchun katta kuch sarf qilinib tezlikdan yutiladi.