|
Qaytalama isitma — febris rekurrens - bir necha kun davom etadigan baland isitma davrlarining isitmasiz davrlar bilan almashinib turishidir. Qaytalama isitma terlama uchun xos.
To‘lqinsimon isitma—febris undulans — harorat asta-sekin yuqori raqamlargacha ko‘tariladigan davrlarning asta-sekin subfebril yoki normal raqamlarga tushadigan davrlar bilan almashinishidir.Bruselloz va limfogranulematozda kuzatiladi.
Harorat egri chizig‘ining ko‘rinishi kasallikni aniqlash imkonini beribgina qolmay, balki uning kelgusida qanday o‘tishi to‘g‘risida taxminiy fikr yuritishga ham yordam beradi. Masalan, o‘pkaning o‘chog‘li yallig‘lanishida atipik harorat egri chizig‘i gektik isitma bilan almashinsa, asorat bor, o‘pkada yiringlanish boshlanayapti deb gumon qilish kerak.
Isitma davrlari va isitmalayotgan bemorlarni parvarish qilish
Isitmaning o‘tishi uch davrga bo‘linadi: harorat ko‘tarilishi, maksimal darajaga chiqishi va pasayishi. Bu davrlarda har birining o‘z klinik ko‘rinishi bor, shunga ko‘ra bemorlarni parvarish qilishning ham o‘ziga xos xususiyatlari bo‘ladi.
Haroratning ko‘tarilish davrida issiqlik hosil qilish issiqlik yo‘qotishdan ustunlik qiladi. Bu davr bir necha soat, bir necha kun, hatto haftalargacha davom etishi mumkin. Bemor haroratining tez ko‘tarilishini ancha og‘ir o‘tkazadi: qaltirab, eti uvishadi, a’zoyi badani og‘rib, qaqshaydi. Bunday vaqtlarda uni issiq qilib o‘rab-chirmash, isitgich qo‘yish, issiq ichimliklar (choy, kofe) ichirish kerak.
Harorat maksimal ko‘tarilgan davrda issiqlik yo‘qotishning kuchayishi bilan hosil qilishning kuchayishi nisbiy muvozanatda bo‘ladi. Bu davr bir necha soatdan bir necha haftalargacha davom etadi. Issiqlikning buzilishidan tashqari, barcha a’zo va tizimlar faoliyatining buzilishi kuzatiladi. Birinchi navbatda moddalar almashunuvi buziladi: bir tomondan isitmalash kuchayadi, ikkinchi tomondan esa hazm funksiyasi va ishtahaning pasayishi tufayli organizmga oziq moddalar tushishi kamayadi. Bunda esa organizmning o‘zida to‘qimalar: jigar uglevodlari, yog‘lar oksidlana boshlaydi. Oqsillar parchalanishga uchraydi. Bemorning tinkasi quriydi. Harorat qanchalik yuqori, uzoq davom etadigan va ko‘p o‘zgaradigan bo‘lsa bemor shuncha darmonsizlanadi.
Ishtahaning pasayib ketganligini hisobga olib, ovqatni oz-ozdan tez- tez, kuniga 6—7 marta berish, buning uchun harorat birmuncha pasayadigan paytdan (kechqurun va hatto tunda ham) foydalanish zarur. Biroq moddalar almashinuvining buzilishi isitma kuchayishidan bo‘libgina qolmay, balki noto‘liq almashinuv mahsulotlari, shuningdek mikrob zaharlarining (agar bu infeksion isitma bo‘lsa) organizmga keng tarqalib, hujayra va to‘qimalarning zaharlanishini ham o‘z ichiga oladi. Buyraklar faoliyati pasayganligi sababli, zaharli mahsulotlar chiqarilishi susayib ketadi. Bemorlar isitmaning bu davrida ko‘p chanqaydilar. Shuning uchun imkon boricha ko‘proq suyuqlik ichirish bilan zaharli moddalarni organizmdan chiqarib tashlash lozim. Har 20—30 daqiqada bemorga oz-ozdan suyuqlik ichirish kerak. Suyuqlik bilan birga C va A vitaminlarini kiritish tavsiya qilinadi, chunki isitmada ularning almashinuvi buzilib, ularga bo‘lgan ehtiyoj oshadi.
Nerv sistemasining chala oksidlangan mahsulotlar va mikroblardan zaharlanishi odatda bosh og‘rishi, uyqusizlik, tezda charchash va shu kabilar bilan namoyon bo‘ladi. Biroq, es-hushning kirdi-chiqdi bo‘lishidan to butunlay yo‘qolishigacha borib yetadigan birmuncha og‘ir hodisalar ham kuzatiladi. Bemor besaranjom bo‘lib qoladi, o‘ziga qattiq shikast yetkazib qo‘yishi, alahlab bo‘limdan chiqib ketishi va hatto o‘zini derazadan tashlab yuborishi ham mumkin. Buni o‘z vaqtida aniqlash va bemorni psixiatr ko‘rigidan o‘tkazish kerak. Bunday bemorlarni parvarish qilishda xodimlar g‘oyat hushyor bo‘lishlari lozim: bemorni imkoni boricha boshqa- lardan ajratish va unga hamshira qarab turishi kerak. Bunday bemor karavotining yon tomoniga to‘r tutib qo‘yiladi.
Isitma yurak-tomir sistemasi va nafas funksiyalarining buzilishi, arterial bosimning pasayishi, puls va nafas olishning tezlashishi bilan namoyon bo‘ladi. Haroratning 1°gacha oshishi pulsning har daqiqada o‘rta hisobda 8—10 taga tezlashishiga sabab bo‘ladi, deb hisoblanadi. Tibbiyot hamshirasi bemorni kuzatishda uning pulsi va nafasiga qarab ahvolini aniqlay olishi va shunga yarasha unga yordam ko‘rsatishi lozim.
Haroratning pasayish davrida issiqlik hosil qilish kamaygan, issiqlik yo‘qotish oshgan bo‘ladi. Haroratning tez, bir necha soat ichida tushishi «krizis», bir necha kun mobaynida asta-sekin pasayishi «lizis» deyiladi.
Harorat pasayishi, ayniqsa kritik pasayishda yurak-tomirlarning o‘tkir yetishmovchiligi yuz berishi sababli bemor juda og‘ir ahvolga tushadi. Bunday vaqtda yordam ko‘rsatilmasa o‘lim sodir bo‘lishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
