Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

Bahs-munozara yoki nazorat uchun savollar 

 

•  Baho deb nimaga aytiladi? 

•  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bahoning  asosi  sifatida  nima 

maydonga chiqadi? 

•  Baho qanday funksiyalarni bajaradi? 

•  Bahoning  o‘lchov(chilik)  funksiyasining  mazmuni  nimadan 

iborat? 

•  Baho  hisob-nazorat  funksiyasining  asosiy  vazifalari 

nimalardan iborat? 

•  Bahoning  taqsimlash  funksiyasi  nimalar  bilan  xarak-

terlanadi? 

•  Bahoning  tartibga  solish  funksiyasiga  tegishli  bo‘lgan 

xarakterli belgilarni aytib bering. 

•  Qanday holatlarda baho ijtimoiy funksiyani bajaradi? 

•  Qanday  hollarda  bahoning  rag‘batlantiruvchi  funksiyasi 

namoyon bo‘ladi? 

•  Baholarni  qanday  belgilarga  ko‘ra  tasniflash  (klassifikatsiya 

qilish) mumkin? 

•  Aylanmaga  xizmat  qilish  xarakteri  bo‘yicha  baholar  qanday 

farqlanadi? 

•  Ulgurji bahoning mazmunini tushuntirib bering. 

•  Qanday baho chakana baho deyiladi? 

•  Qay hollarda sotib olish baholari qo‘llaniladi? 

•  Qurilish  mahsulotlarining  bahosi  qanday  qiymatlarda 

to‘lanadi? 

---

302 

turli  bozorlarning  masshtablari  va  bozor  talablarini  qondirishning 

o‘z imkoniyatlari to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lmog‘i kerak. 

Undan  so‘ng  XYuSning  mamlakat  ichki  bozoridagi  hamda 

yaqin  va  uzoq  xorij  mamlakatlari  tashqi  bozorlaridagi  faoliyat 

sohasini  aniqlash  va  cheklab  olmoq  lozim.  Yaqin  va  uzoq  xorij 

mamlakatlari  tashqi  bozorlaridagi  faoliyat  ko‘rsatish  shartlari  va 

huquqiy  tartibga  solish  normalariga  ko‘ra  bir-biridan  keskin  farq 

qiladi.  Bozorlarning  hududiy  geografiyasini  bilish  ham  muhimki, 

ular uchun faoliyat ko‘rsatishning o‘ziga xos xususiyatlari, shahar 

va qishloq bozorlarining nisbatiga tegishli bo‘lgan belgilar mavjud 

bo‘lib,  ular  har  ehtimolga  qarshi,  o‘zlarining  xususiyatlarini  uzoq 

vaqt davomida yana saqlab qolishi mumkin. Va nihoyat, baholarni 

shakllantirishning  strategik  yo‘naltirilishida  joriy  investitsion  talab 

bozorlarini aniq chegaralab olmoq ham zarur. 

XYuSlarga  mo‘ljalni  aniq  olish  va  maqsadli  bozorlarni 

tanlashga  bozorni  segmentlashtirish  imkon  beradi.  Bozorni 

segmentlashtirish  o‘rganish  metodi  hisoblanadi.  Unga  ko‘ra 

iste’molchilar ehtiyojlari, tavsifi, xatti-harakatining o‘ziga xosligi va 

shunga  o‘xshash  xususiyatlariga  muvofiq  guruhlarga  ajratiladi. 

Bozor  segmenti  bir  xil  toifadagi  iste’molchilardan,  u  yoki  bu 

holatga bir xil tarzda reaksiya qiluvchilardan tashkil topadi. 

Yaxlit  olinganda  bozor  iqtisodiyotida  bozor  baholarini 

shakllantirishning  umumiy  belgilari  bozorning  turli  sohalarida 

baholarning  turli-tuman  ko‘rinishlarini  qo‘llash  orqali  amalga 

oshiriladi. 

Raqobatning 

erkinlik 

darajasi 

va 

baholarni 

shakllantirishga (bular bozorlar tipini klassifikatsiya qilishda asosiy 

me’zon  sifatida  maydonga  chiqadi)  bog‘liq  ravishda  bozorlar 

quyidagi to‘rt asosiy tiplarga ajratiladi: 

•  erkin  (sof  yoki  takomillashgan)  raqobat.  U  baholarni 

aniqlashda 

erkin 

musobaqalashishning 

mavjudligi 

bilan 

xarakterlanadi; 

•  monopolistik  raqobat.  Bunda  to‘liq  almashtirilishi  mumkin 

bo‘lmagan 

xilma-xil 

tovarlar 

guruhini 

ishlab 

chiqaruvchi 

XYuSlarning musobaqalashishi amalga oshiriladi; 

•  oligopolistik  raqobat.  Bu  ko‘p  bo‘lmagan  ishlab 

chiqaruvchilar raqobat bozoridan iborat; 

•  monopolistik  bozor.  Bunday  bozor  tovarlarning  bahosini 

o‘rnatishda bir xo‘jalik subyekti hukmronlik qiladigan bozordir. 

291 

va  u  vositachilik  qilganligi  uchun  komission  yig‘imlarni, 

vositachining  transport  va  boshqa  xarajatlarini,  uning  qo‘shilgan 

qiymat solig‘i va foydasini o‘zida aks ettiradi.