Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

tabaqalashtirilgan baholar deb yuritiladi. Bunday baholar tabiiy, 

hududiy  va  XYuSlarga  bog‘liq  bo‘lmagan  boshqa  mahsulotni 

ishlab  chiqarish  va  realizatsiya  qilish  xarajatlaridagi  farqlar, 

shuningdek,  mahsulotning  sifatidagi  farqlarga  (navi,  yangiligi  va 

boshqa  sifat  belgilariga  ko‘ra)  bog‘liq  ravishda  bir  xil 

mahsulotlarga  o‘rnatiladigan  turli  ulgurji,  sotib  olish  va  chakana 

baholardan iborat bo‘ladi. 

 Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  tovar  ishlab  chiqaruvchilar 

tabaqalashtirilgan  baholardan  iste’molchilarning  turli  guruhlari 

uchun  foydalanadi.  Bunda  ishlab  chiqaruvchi  sotib  oluvchilarning 

har  bir  guruhi  uchun  maksimal  baholarni  o‘rnatishga  harakat 

qiladi.  Bunday  baho  sotib  oluvchining  rezervlashtirilgan  bahosi 

deyiladi. 

Rezervlashtirilgan 

bahoning 

sotib 

oluvchilar 

daromadlariga bog‘liq ravishda o‘rnatilishi bahoning ideal diversifi-

katsiyasi deb ataladi. Tabaqalashtirilgan baholar sotib olinayotgan 

tovarlarning  miqdoriga  bog‘liq  ravishda  ham  o‘rnatilishi  mumkin. 

Bunga  muvofiq  ravishda  tovarlarning  kichik  partiyalari  va  bir 

martalik buyumlar uchun baholar yuqori, ular yirik partiyada sotib 

olinganda esa baholarning darajasi ancha pasaytirilishi mumkin. 

Baholarning  har  bir  turi  ularga  tegishli  bo‘lgan  shakllantirish 

va  foydalanish  xususiyatlariga  ega.  Masalan,  XYuSlarning  ulgurji 

baholari  sanoat  tovarlarining  turli  guruhlariga  tegishli  bo‘lgan 

o‘ziga xos belgilar bilan xarakterlanadi. Energiya tashuvchilarning 

bahosi,  o‘z  navbatida,  boshqalardan  tashqari,  resurslarni  tejab-

tergash siyosatini amalga oshirishda muhim iqtisodiy richag bo‘lib 

hisoblanadi. 

Aniq  baho  o‘zida  ma’lum  bir  elementlarni  mujassam  etadi. 

Ularning  ahamiyati  absolyut  ifodalanishda  bahoning  tarkibi, 

birlikning qismi yoki foizlarda ifodalangan baho tarkibidagi har bir 

---

290 

elementning  salmog‘i  esa  bahoning  tarkibiy  tuzilmasi  deb 

ataladi. 

Baholarning namunaviy tarkibiy tuzilmasi quyidagi formulada 

keltirilgan: