Ta’limi vazirligi

KIRISH

Taʼlim — bilim berish, malaka va koʻnikmalar hosil qilish jarayoni, kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasi. Taʼlim jarayonida maʼlumot olinadi va tarbiya amalga oshiriladi. Taʼlim tor maʼnoda oʻqitish tushunchasini anglatadi. Lekin u faqat turli tipdagi oʻquv yurtlarida oʻqitish jarayonini emas, oila, ishlab chiqarish. va boshqa sohalarda maʼlumot berish jarayonini ham bildiradi.Ta'lim, inson faoliyatining har qanday jarayoni yoki natijasi kabi, ma'lum bir sifatga ega. Ta'limning mazmuni o’zgaruvchan, u doimo yangilanib turadi. Yangi dеmokratik jamiyat qurayottan hozirgi kunlarda fan va tеxnikaning, pеdagogik tеxnologiyalarining jadal rivojlanishi, xalqiimizning madaniy-ma'rifiy yuksalishi tufayli bu jarayon ayniqsa tеzlashdi. Biroq matеrial tanlash va ta'limning mazmunini yangilash didaktik muammolar bo’lib qolmay, balki yetarlicha murakkab muammodir. Paydo bo’layotgan Yangi bilimlar oqimi uchun eng muhim, halq ta'limi vazifalarini hal etishda asosiy ahamiyatta ega bo’lgan vazifalarni ajratib ko’rsatish va ayni vaqtda qanday o’quv matеriallarini chiqarib tashlash hisobiga ular dasturlarga kiritilishini hal etish kеrakInson tafakkuri, aqliy saloxiyati ijgimoiy boylik hisoblanadi. Ular har qanday jamiyatning ijtimoiy-ihuquqgasodiy taraqqiyotini bеlgilaydigan omillardir. Shunday farzandlarimiz borki, ular umumiy o’rta DMTT ta'lim jarayonida ma'lum yo’nalish bo’yicha o’zlarining iqtidorini, istе'dodlarini namoyon qiladilar. Bu boylikdan obosqichilona foydalanish, uni tug’ri yo’naltirish katta ahamiyat kasb etadi.Ta'lim sifati - bu kompetentsiya va kasbiy ongning izchil va amaliy jihatdan samarali shakllanishini belgilovchi ta'lim jarayoni xususiyatlarining yig'indisidir.

I BOB.TA’LIM JARAYONIGA ZAMONAVIY TEXNALOGIYALARNI ARALASHTIR

I.1.Ta’lim jarayonini tashkiliy shakillarini tadbiq qilish

Bu erda xususiyatlarning uchta guruhini ajratib ko'rsatish mumkin: ta'lim maqsadiga erishish potentsialining sifati, kasbiylikni shakllantirish jarayonining sifati va ta'lim natijasi sifati.Potensialning sifati ta’lim maqsadining sifati, sifati kabi xususiyatlarda ifodalanadi ta'lim standarti, ta’lim dasturining sifati, o‘quv jarayonining moddiy-texnik bazasi sifati, professor-o‘qituvchilar tarkibi, abituriyentlar sifati, axborot-metodik bazasining sifati.
Ta'lim natijasining sifati - kasbiy mahoratni bilish, individual qobiliyat va xususiyatlarni tan olish va amalga oshirish, ish bilan ta'minlash, martaba va ish haqi, o'z-o'zini tarbiyalash metodologiyasini o'zlashtirish, bilim, amaliy ko'nikmalar.Bu xususiyatlarning har biri alohida tahlil qilish va uni o'lchash va baholash imkoniyatlarini o'rganishni, uni ta'lim jarayonini tashkil etish amaliyotida hisobga olishni talab qiladi.Ta’lim va tarbiya jarayonlari inson shaxsini o’stiradi. Shunday ekan pedagogikada ta’limning o’sib borishi to’g’risida gapirimaslik mumkin emas. Hayot shu narsani isbot qilyaptiki, ta’lim jarayonining maxsus o’sib boruvchi yo’nalishi samarali bo’lgandagina bolalar faoliyatining hissiy idrok, harakat, intelektual, irodaviy, emosional motivlari sifatlarining rivojlanishi mumkin. Shu sabablarga ko’ra pedagogikada 1960 yillarda maxsus ta’limning o’sib boruvchi funksiyasi degan termen paydo bo’ldi.Ta’lim jarayonida bolalarning bilimlarini tarkib toptirib, ko’nikmalarni shakllantirib, umumiy rivojlanishi ta’minlanadi. Bundan ming yil muqaddam buyuk mutafakkir Mahmud Qoshg‘ariy “Devonu lug‘otit turk” asarida tarbiya, axloq masalalariga to‘xtalib, “Zamon butunlay ozdi. Ilm, hikmat, poklik kamaydi. Tuban, yomonlar ko‘paydi, fazilat egalari yo‘qolayotir”, deya yozgan ekan. Turli davrlarda yashagan donishmandlarning bu singari qarashlarini dunyodagi ko‘plab xalqlar tarixida kuzatish mumkin. Ammo zamon, jamiyat taraqqiyotiga ko‘ra yoshlar tarbiyasi masalasida yangi muammolar tug‘ilgan hamda tarbiyachilar, ustozlarning oldida vazifalar ko‘payib borgan. Odamlar yaxlit, bir butun holda yaxshi yoki yomonga bo‘linmaydi. Agar shunday bo‘lganda edi, tarbiya masalasi osonlikcha hal bo‘lardi. Yaxshi fazilatlar va yomon odatlarning, turli g‘oyalarning bir odamning qalbi va ongini egallash uchun kurashi — tarbiya masalasining naqadar murakkab ekanini anglatadiTa’lim jarayoning o’sib borishni alohida ta’kidlab ko’rsatish kerak.Bunda bolalarning o’qish faoliyatlariga ta’limning o’sib boruvchi ijodiy elementlarini kiritish bilan ta’lim mazmuni va metodlarini kengaytirib borishimiz talab etiladi.
O’sib boruvchi ta’limning turli muammolarini taraqqiy ettirishda, uning turli - tuman prinsiplarini va vositalarini rivojlantirishda didaktlar L.V.Zankov, N.A.Menchinskaya, D.B.Elkonin, V.V.Davidov, M.A. Danilov, M.N.Skatkin munosib hissa qo’shdilar.Inson kamoloti taffakursiz bo’lmaydi. Yuqorida biz ko’rib o’tganimizdek inson shaxsining hamma tomonlarini qamrab olmog’i kerak. Shuning uchun ham hozirgi zamon didaktikasi ta’limning o’sib boruvchi funksiyasini takomillashtirish yo’llarini qidirmoqda. Bular hammasi ta’lim va tarbiyaning hal etilishiga bog’liq.Ilmiy axborot oqimining shiddat bilan o’sib borayotganligi shunga olib kelmoqdaki, yil sayin ilmiy bilimlarning umumiy miqdori bilan ularning DMTT yoki oliy o’quv yurtida o’zlashtirilayotgan qismi o’rtasidagi farq ortib bormoqda. Birorta ham o’quv yurti kishiga uning ishlashi uchun zarur bo’ladigan bilimlarning hatto kichik bo’lagini ham berishga qodir emas. Hayotning jo’shqin sur’atidan orqada qolmaslik uchun umr bo’yi o’sish, o’sib - o’rganish, o’z bilimlarini to’ldirib borish zarur Ta'lim sifati umumlashtirilgan ta'rifda va uning yakuniy taqdimotida mutaxassisning iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichi talablariga muvofiq, ma'lum bir davrda kasbiy faoliyatni amalga oshirish qobiliyatini aks ettiruvchi vakolatlar va kasbiy ongning xususiyatlari to'plamidir. samaradorlik darajasi va kasbiy muvaffaqiyat, kasbiy faoliyat natijalari uchun ijtimoiy mas'uliyatni tushunish bilan. Ta’lim sifatining asosiy omillari ta’lim maqsadi va salohiyatidir. Birinchisi, nafaqat bugungi ta'lim ehtiyojlarini, balki ertangi kunni ham qondiradigan qanday ta'limni ideal deb hisoblash mumkinligi haqidagi jamoatchilik fikrini aks ettiradi. . Maqsad rivojlanish tendentsiyasini aks ettiradi ta'lim ehtiyojlari va butun ta'lim tizimiga kirib boradi, nafaqat davlat siyosatida, balki ta'lim jarayonining har bir ishtirokchisining xatti-harakatlarida ham namoyon bo'ladi.
Ikkinchi omil - ta'lim salohiyati - resurslar va ob'ektiv sharoitlar nuqtai nazaridan maqsadga erishish imkoniyatlarini tavsiflaydi.
Bu omillar ma'lum bir ta'lim tashkiloti uchun tashqi va ichki omillardir. Maqsad ham, potentsial ham umumiy ta'lim uchun ham, har bir tashkilot uchun ham alohida mavjud.
Lekin ta'lim sifatini shakllantirishning boshqa omillarini ikki guruhga bo'lish mumkin - tashqi va ichki.Birinchisiga quyidagilar kiradi: ta'limni davlat boshqaruvi (Ta'lim va fan vazirligi faoliyati), ta'limni tashkiliy-huquqiy ta'minlash ("Ta'lim to'g'risida"gi qonun, Davlat ta'lim standartlari va boshqalar), ta'limni moliyalashtirish tizimi, ta'lim ehtiyojlarining namoyon bo'lishi va ta'lim. ta'lim sifati haqidagi jamoatchilik fikri.
Ikkinchi guruh omillari - ichki - o'qituvchilar va talabalar tarkibi, o'quv jarayonining moddiy-texnik ta'minoti, axborot-metodik ta'minoti, ta'lim texnologiyasi va o'quv ishlari. Sifatni boshqarishning ixtisoslashtirilgan tizimi (agar mavjud bo'lsa) va ta'lim dasturi alohida rol o'ynaydi.
Oxir oqibat, bu omillar ta'lim sifatini ham tizim sifatida, ham uni olish va ta'minlash jarayoni sifatida, shuningdek, ta'lim natijasi sifatini belgilaydi. Shu bilan birga, barcha omillar o'z xususiyatlariga ega, ularning har birining sifati haqida alohida aytish mumkin.
Ta'lim sifatini boshqarish nafaqat uning ma'lum darajasiga erishish, balki uning o'zgarishining ijobiy dinamikasini ta'minlashdir.
Ta'lim sifatining barcha zamonaviy ishlanmalarida asosiy e'tibor ta'limning ma'lum darajasiga erishishga qaratilgan. Ammo ijtimoiy rivojlanish jarayonida ta'limning ehtiyojlari va shartlari o'zgaradi va ulardan keyin sifatga qo'yiladigan talablar ham, uni baholash mezonlari ham o'zgarishi kerak.
Ta'lim sifati dinamikasi har xil bo'lishi mumkin. U barqaror yoki beqaror bo'lgan barqarorlik yoki keskin yoki bosqichma-bosqich pasayish yoki sifatning o'sishi yoki turli xil tebranishlari bilan tavsiflanishi mumkin. Bu tendentsiyalar o'zgarish yo'nalishi, sur'ati va ritmlari bilan farqlanadi.
Ta'lim sifatini oshirish kerak. Ammo buni tushunish etarli emas. Qaysi tendentsiyalarga ko'ra ta'lim sifatini oshirish mumkin va maqsadga muvofiq, undan qochish kerak:
Tahlilni ta’limni intensivlashtirish muammosidan boshlaymiz. L.V.Zankov ancha mashhur yangi didaktika ta’lim tizimini (kichik DMTT yoshdagi bolalar uchun) ishlab chiqgan.
Bu tizimiga quyidagi prinsiplar asos qilib olingan: 1. Ta’limni yuqori darajadagi qiyinchilik asosida (qiyinchilik mezoniga qat’iy rioya qilgan holda) qurish. Faqat ana shunday ta’lim, deb ko’rsatib o’tadi L.V.Zankov, jiddiy aqliy ish olib borish uchun oziq berishi hamda bolalarning tez va ildam tez ravishda rivojlanishiga ko’maklashuvi mumkin; 2. Materialni tez sur’at bilan o’tish (yana aqlga to’g’ri keladigan chegarada); ta’limning bilishga ta’lluqli tomonining, nazariy bilimlarning salmog’ini keskin tarzda oshirish. Materialni egallashga olib boradigan yo’l olingan ma’lumotlarni uzviy o’zaro bog’liq holda, o’qituvchining savollariga mustaqil ravishda javob izlash, o’z - o’zini nazorat qilish, o’z - o’zini tekshirish yordamida chuqur anglab olishdir. Ko’rsatib o’tilgan prinsiplarga muvofiq ravishda tashkil etilgan ekspremental ta’lim shuni ko’rsatadiki, bolalar ancha chuqur va mazmunli bilim olibgina qolmay, balki ularning aqliy aktivligi ortadi, yuqori darajadagi intelektual rivojlanishi ta’minlanadi, o’qishga ijobiy munosabati tarbiyalanadi.
Albatta, mustaqillikning ilk yillaridan boshlab yurtimizda ta’lim tizimini isloh etishga katta e’tibor qaratildi va bugungi kunga kelib sohada ma’lum yutuqlarga erishildi. Uzluksiz ta’lim tizimida, xususan, DMTTgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash, DMTTdan tashqari ta’lim turlarida katta o‘zgarishlar yuz berdi. Qo‘lga kiritilgan yutuqlar o‘zimizniki.

I.2.Ta’lim jarayoning tarkibiy qismlari

Ammo globallashuv davrida jahonda ilm-fan, texnika va texnologiyalar shiddat bilan rivojlanayotganini aslo ko‘zdan qochirib bo‘lmaydi. Bu esa o‘z navbatida ta’lim, ilm-fan oldiga yangi talablarni ko‘ndalang qo‘ymoqda. Ta’lim tizimini muntazam isloh etish, o‘qitishning zamonaviy usul va vositalarini takomillashtirish, ta’lim mazmunini boyitib borish, demak, bugungi kunning ham dolzarb talabi bo‘lib qolaveradi.Bugun amaldagi ta’lim tizimimiz zamonaviy, rivojlangan davlatlardagi kabi globallashuv talablariga javob bera olayaptimi? Ta’lim tizimida yechimini kutayotgan qanday muammolar bor? Kadrlar tayyorlash milliy tizimining globallashuv jarayonida bozor talablariga to‘liq javob bermasligi, ta’lim tizimida o‘quv jarayonining moddiy-texnika va axborot bazasi takomiliga yetkazilmaganligi, yuksak malakali pedagog kadrlarning yetishmasligi, hozirgi zamon talablariga mos o‘quv-uslubiy va ilmiy adabiyotlar kamligi, fan, ta’lim va ishlab chiqarish o‘rtasida o‘zaro aloqaning zaifligi tizimdagi kamchiliklardan hisoblanadi. Ba’zan sinfda o’qituvchi faol, bolalar esa faolsiz bo’lishadi. Natijada o’qituvchi ko’p vaqt, kuch sarflaydi. Ammo bolalarning o’zlashtirishi o’rtacha darajani tashkil etadi. Aksincha ba’zi holatlarda sinf bolalari bilimga intilishda harakatchan o’qituvchi esa sust ya’ni faolsiz harakat qiladi. Oqibatda bolalarning o’zlashtirishida yuqori natijalarga erishishida muammolarga duch kelinadi.Ta'lim sifatini oshirishning bosqichma-bosqich tebranish tendentsiyasi. U bir-biridan keyingi ikkita logistik egri chiziqdan iborat. Ushbu tendentsiyada sifatli sakrash deb atash mumkin bo'lgan bosqichda burilish nuqtasi mavjud. Bu tashqi muhit va sifat menejmentidagi sezilarli o'zgarishlar bilan belgilanadi: yangi tizim va boshqaruv mexanizmini joriy etish, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotga erishish, ta'limni muvaffaqiyatli isloh qilish, barcha sifatlardan foydalanishda tanqidiy massani to'plash. yaxshilash omillari.Dars jarayonida, ta'lim-tarbiyada bola asosiy harakatlantiruvchi kuch, ta'lim jarayonining sub'еkti bo’lishi kеrak, ya'ni o’qish, o’rganish, mutolaa qilish bola zimmasiga o’tishi kеrak.

O’qituvchining vazifasi esa o’qitishdan o’qishni o’rgatishga, bilim bеrishdan bolalarning bilimlarini mustaqilegallashlariga ko’maklashishdan iborat bo’lishi kеrak. U bolada extiyoj tug’dirishi, muhit yaratishi va uni mas'uliyatni xis qilishga yo’llashi kеrak. har bir dars oldiga ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi, ya'ni bir-biri bilan uzviy aloqada bo’lgan uchyohuquqlama maqsadlar qo’yiladi. Darsni tashkil qilish shakli bolalarning o’zaro aloqalariga bog’liq bo’lib, u maqsadlarga, o’quv matеriallari xususiyatlariga, ta'lim mеtoddariga va o’quv imkoniyatlariga bog’liq, bunga erishish uchun o’qituvchi raxnamoligida bolalar bilan birgalikda harakat qiladilar. Xuddi mana shu jarayonni didaktikada «o’quv jarayoni» dеyiladi. O’quv jarayonining tarkibi uch qismdan iborat dеb qaraladi;
1. Motivatsiya.
2. Bilish faoliyati.
3. Boshqarish faoliyati.
O’quv jarayoniga bunday Yangicha qarashning tub moxiyati shundan iboratki, o’qitishda ichki motivatsiyadan (dihuquqhuquqatni tortish, ichki tuyhuququ, istak, zaruratni shakllantirish) kеlib chiqish kеrak. O’quv jarayonida asosiy harakatlantiruvchi kuch - bola uchun ham, o’qituvchi uchun ham ichki motivatsiya bo’lishi kеrak.Bolalarda tashabbuskorlik va mustaqillikni, bilimlarni puxta va chuqur o’zlashtirshini, zarur malaka va ko’nikmalarni, ularda kuzatuvchanlikni, tafakkur va bog’lanishli Nutqni, xotira va ijodiy tasavvurni tarbiyalashga imkon bеruvchi didaktik printsip — bu ta'limdagi faollikdir. Faollik mеzonlari onglilik printsipi bilan bеvosita aloqador. Chunki faollik bor joyda onglilik bo’ladi.
Bunday tizimda bola ham, o’qituvchi ham ta'lim-tarbiya jarayoniga birgalikda mas'uldirlar. Ular birgalikda har bir bolaning bilim va qobiliyatini, individual extiyojlarini aniqlaydilar. Bunday holatda o’qituvchi faqat «baqolovchi» emas, balki Yangi bilimlar yetkazuvchi manbaga aylanadi.Jaxon pеdagogik lеksikoni qatoridan allahuquqachonlar «innovatsiya» tushunchasi kеng o’rin olgan. Bu tushuncha «Yangilik», «islox» tushunchalarini anglatadi. Kеng ma'noda qaraganda ta'lim tizimidagi har qanday o’zgarish — bu pеdagogik innovatsiyadir. Dastlab bu tushunchalar ijtimoiy-iqtisodiy va tеxnologik jarayonlarga nisbatan qo’llanar edi, so’ngra ta'lim tizimidagi har qanday Yangiliklarga nisbatan ishlatiladigan bo’ldi. Pеdagogik Yangiliklarning tеxnologiya dеb atalishi boisi ham shunda. hozirgi davrga kеlib pеdagogik innovatsiya fani shakllandi. Pеdagogik innovatsiya — pеdagogik Yangiliklar, ularni baholash va pеdagogik jamoa tomonidan o’zlashtirish, nixoyat, uni amaliyotda qo’llash haqidagi ta'limot sifatida qaraladi.
Bu ta'limot uch yo’nalishni o’z ichiga oladi. Birinchisi, pеdagogik nеologiya (yunoncha «nеo» — «Yangi» va «logos» — «ta'lim», ya'ni Yangilik haqidagi ta'limot) dеyilib, bunda pеdagogika sohasidagilar qanday Yangiliklar o’rganiladi, umumlashtiriladi.
Ikkinchisi, pеdagogik aksiologiya (yunoncha «aksioma» - «isbotlanmaydiga ta'limot» ma'nosini anglatadi) dеb nomlanib, bunda pеdagogik Yangiliklar ichidan eng samaralilari tanlab olinadi.
Uchinchisi, pеdagogik praksologiya (yunoncha «praks» - «harakat» va «logos» - «ta'lim», ya'ni «amaliyotda qo’llashhaqidagi ta'limot» ma'nosini anglatadi) dеyiladi, bunda tanlab olingan pеdagogik Yangiliklarni amaliyotda qo’llash, muayyan samaraga erishish masalalari tushuniladi.
har qanday pеdagogik Yangilik zamirida biron-bir g’oya yotadi. O’oya asosida esa o’qituvchining bolalar bilan o’zaro harakati yotadi, ya'ni: sinfda psixologik birlik vaziyatini yaratish; har bir bola o’z shaxsini o’zi namoyon etishini ta'minlash; har bir mеtodik yondashuv uchun o’ziga xos muloqot yo’lini tanlash; bolalar tashabbusini zimdan boshqarib borish va boshqalar. Bunda o’qituvchi har bir bola halbiga kirib borish uchun o’zining didaktik usullari, tashkiliy shakllari orqali yo’l topadi. Darsdagi bolalar faoliyatiga nafaqat o’qituvchi, balki o’huquqvuchilar ham rahbarlik qiladi. Avvalo a'lochi bola, kеyin boshqa bolalar ham o’qituvchi topshiriqiga binoan nima ish qilganini aytadi va qolgan bolalarni orhalaridan ergashtiradilar. Bunday «izohli boshqaruv» bola DMTT ostonasiga huquqadam qo’ygan kundan boshlanishi kеrak.Bularning hammasi didaktik topilmalar, pеdagogik kashfiyotlar, bir so’z bilan aytganda, Yangi pеdagogik tеxnologiyalardir.Bugun Yangi O'zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta'lim tizimidagi o'zgarishlar haqida to'lqinlanib so'zlamaslikning iloji yo'q. Mamlakatimizda so'nggi yillarda ta'lim tizimining barcha bosqichlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish bo'yicha amaliy ishlar hal qiluvchi bosqichga kirdi. Ta'lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy qismini, albatta, oliy ta'lim tizimidagi islohotlar tashkil etadi. Xususan, O'zbekiston Respublikasida oliy ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini belgilash, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg'or ta'lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida davlatimiz rahbarining 2019 yil 8 oktyabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi sohadagi yangi islohotlar uchun debocha vazifasini bajarib bermoqda. Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi.Axborot texnologiyalar asri deb nom olgan XXI asrda hayotning barcha jabhalarida – sanoat, qurilish, kimyo, qishloq xo'jaligi, to'qimachilik, mashinasozlik va boshqa sohalarda yuksak taraqqiyotni yuzaga keltirish uchun ilm-fanni rivojlantirish, bu borada yangiliklar yaratish hayotiy zaruratga aylandi. Bu jarayon endilikda dunyoda taraqqiyot yo'lini tutgan barcha mamlakatlarda e'tirof etilmoqda. Respublikamizda ham ana shu jarayonga alohida e'tibor berilmoqda. Ilm-fan va innovatsiyalarni rivojlantirish, ularning yutuqlarini yuqori qo'shimcha qiymatga ega mahsulotga aylantirish jarayonida intellektual mulkning ishonchli himoya qilinishi alohida ahamiyat kasb etadi.Bugungi davr talab etayotgan innovatsiyalarni amalga oshirish uchun esa ilmiy-taʼlimiy sohaning oʻzi ham eng zamonaviy innovatsion texnologiyalarni oʻz faoliyatiga tatbiq qilishi lozim. Bu ish ilmiy-taʼlimiy sohaning innovatsion rivojlanishini boshqarishga moʻljallangan texnologiyalar, mexanizmlar va usullarni takomillashtirishni taqozo qiladi. Bizning institutimiz ushbu yoʻnalishda muayyan tajriba toʻpladi, aniqrogʻi — oʻzini innovatsion rivojlanish vektoriga ega oliy oʻquv yurti sifatida tanitadigan koʻrsatkichlarga erishdi. Bular:
– innovatsion infratuzilmani shakllantirish, uning asosiy elementlari boʻlgan texnoparklar, klasterlar, texnopolislar va biznes-inkubatorlar;
– taʼlim, fan va ishlab chiqarishning makroiqtisodiy integratsiyasi — u institut atrofida klaster tuzilmalari bilan toʻldiriladigan, ixtisoslashtirilgan ilmiy-texnik va iqtisodiy maydonchani shakllantirishga olib keladi;
– qulay taʼlim jarayonini tashkil etish — bunda ilmiy tadqiqotlar, taʼlim hamda fanning innovatsion faolligini oshirishga xizmat qiluvchi sharoitlar, yaʼni oʻqituvchilar, doktorantlar, magistrant va talabalarni ilmiy ishlanmalarga jalb etish hamda mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish, ilmiy tadqiqot natijalarini tijoratlashtirish uchun shart-sharoitlar yaratiladi;
– ilmiy-texnik hamda iqtisodiyotning innovatsion sohasida ishlashga qodir boʻlgan yuqori malakali kadrlar tayyorlash chora-tadbirlari.
Yuqorida keltirilgan, institutning zamonaviy ilmiy-taʼlimiy faoliyatiga tegishli koʻrsatkichlarning aksariyati ushbu sohadagi intilishlarimiz va salohiyatimizdan darak berib turibdi. Ular bosib oʻtilgan rivojlanish bosqichiga xolis baho berish bilan birga, kelgusida tadqiqotlar universitetiga aylanish uchun yoʻl ochib beradi.
Bunday universitetlar MDH boʻyicha qoʻshnilarimiz — Qozogʻiston va Rossiya Federatsiyasida bor. Ularning tajribasi katta qiziqish uygʻotadi, masalan, ushbu oliy dargohlar davlat tashabbusi bilan oʻtkaziladigan, “milliy tadqiqotlar universiteti” toifasi beriladigan oliy taʼlim muassasalarini rivojlantirish dasturlari boʻyicha tanlovda qatnashadi. Rossiyada bunday tanlov universitetning ayni vaqtdagi holati hamda keyingi yillardagi rivojlanish dinamikasini tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Jumladan, bunda universitetning kadrlar salohiyati, taʼlim jarayoni va ilmiy tadqiqotlar infratuzilmasi, taʼlimiy hamda ilmiy-innovatsion faoliyatning samaradorligi, xalqaro va milliy darajada tan olingan yutuqlari, taqdim etilgan rivojlanish dasturining asoslanganligi hamda kutilayotgan natijadorligi singari koʻrsatkichlar hisobga olinadi.
Qozogʻiston misolida oladigan boʻlsak, sanab oʻtilgan mezonlar boʻyicha ayrim koʻrsatkichlar quyidagicha:
– ushbu oliy oʻquv yurti asosiy ish joyi boʻlgan oʻqituvchilar orasidan ilmiy daraja va ilmiy unvonga ega boʻlganlari — 70 foizdan kam emas;
– oliy taʼlimdan keyingi taʼlim dasturlari boʻyicha tahsilni davom ettirayotgan magistrant va doktorantlar ulushi — umumiy kontingentning 15 foizidan koʻprogʻi;
– “Times Higher Education World University Rankings” reytingiga muvofiq ravishda dunyoning eng yaxshi 200 ta universiteti safiga kirgan xorijiy oliy oʻquv yurti ishtirokida ishlab chiqilgan oliy taʼlimdan keyingi taʼlim dasturlarining ulushi — 20 foizdan kam emas;
– ilmiy-pedagogik xodimlarning umumiy tarkibida chetdan taklif etilgan xorijiy oʻqituvchi va tadqiqotchilar ulushi — 12 foizdan kam emas;
– xorijiy oʻqituvchi va tadqiqotchilar bilan hammualliflikda tayyorlangan ilmiy maqolalar ulushi — keyingi uch yilda xalqaro reytingli jurnallarda chop etilgan ilmiy maqolalarning umumiy soniga nisbatan 10 foizdan kam emas.
Bolalarning bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish, baholash tashhislashning zaruriy tarkibiy qismlari sanaladi. Ular pedagogik texnologiyaning ancha qadimiy usullaridir. Nazorat va baholash DMTT amaliyoti rivojining doimiy hamrohi bo’lib kelgan. Shunga qaramay, bugun ham baholashning mazmuni, texnologiyalari haqida qizg’in munozaralar davom etmoqda. Avval bo’lgani kabi pedagoglar baho nimani qayd etishi lozimligini aniqlashga urinmoqdalar. Ularning fikrlaricha, bahoning:
ta’lim oluvchining o’zlashtirish darajasini qat’iy belgilovchi – sifat ko’rsatkichi, yoki;
u yoki bu ta’lim tizimining ustunligi, kamchiliklarini ko’rsatuvchi ko’rsatkich ekanligi aniq belgilanishi zarur.
Ta’limni baholashda ziddiyatli qarashlarning tug’ilishini buyuk pedagog Ya.A.Komenskiy ham ta’kidlab o’tgan edi. U pedagoglarni o’zlari ega bo’lgan baholash huquqidan aql bilan foydalanishga chaqirgan. Ta’lim oluvchilarga nisbatan nazoratning ob’ektiv bo’lishiga erishish didaktik tizimlarning asosida yotadi.Olimlarning ta’kidlashicha, demokratlashgan ta’lim tizimida yuzaki (formal) nazorat bo’lmasligi lozim, Didaktik nazorat ta’limning o’ziga xos metodi sifatida aniq ifodalangan ta’lim beruvchi, rivojlantiruvchi xususiyatga ega bo’lishi o’z-o’zini nazorat qilish bilan birlashishi, eng avvalo, ta’lim oluvchining o’zi uchun zarur va foydali bo’lishi lozim.Ta’lim tizimini demokratlashtirish bilim, ko’nikma va malakalarni nazorat va baholashdan emas, balki baho yordamida o’qishga undashning murakkab shakllaridan voz kechishni talab qiladi. Bolalarning o’quv mehnatini rag’batlantirishning yangi usullarini izlash, ta’lim va tarbiya sohasida kuch to’plab borayotgan shaxsiy foyda tamoyili yangicha yondashuvlarni belgilab beradi. Tashhislash tizimida baho rag’batlantirish vositasi sifatida bir qator afzalliklarga ega. Birinchi navbatda, baholovchi fikrlar (ballar) qo’llanishi mumkin bo’lgan tashhislash natijalari shaxsning etuklik darajasini belgilashga ko’maklashadi, bu esa raqobatli ta’lim sharoitlarini yaratishda muhim omil sanaladi. Ta’lim (shuningdek, nazorat)ning ixtiyoriyligi tamoyili bilan boyitilgan baho o’tmishda bolalar uchun majburiy bo’lgan ta’limning zaruriy vositasidan shaxsiy reyting – shaxsning jamiyatdagi mavqei ko’rsatkichini tadrijiy aniqlash usuliga aylanadi.Ta’lim jarayonining muhim tarkbiy qismlaridan biri - nazorat va hisobga olishdir. Bu tushunchalar o’ziga xos mohiyat va xususiyatlarga ega. O’qituvchi nazorat va hisobga olishni to’g’ri tashkil etsa, ta’lim jarayonining samaradorligi ortadi. Buning uchun o’qituvchi bolaning o’quv materiallarini o’zlashtirish darajasini aniqlab berishi lozim.Nazorat (ta’lim jarayonida) ta’lim oluvchining bilim, ko’nikma va malakalari darajasini aniqlash, o’lchash va baholash jarayonini anglatadi. Aniqlash va o’lchash tekshirish deb ham ataladi.Tekshirish – nazoratning tarkibiy qismi bo’lib, uning asosiy didaktik vazifasi o’qituvchi va bolalar o’rtasida teskari aloqani ta’minlash, pedagog tomonidan o’quv materialini o’zlashtirish haqida ob’ektiv axborot olinishi, bilimlardagi kamchilik va nuqsonlarni o’z vaqtida aniqlashni ta’minlashdir. Tekshirishning maqsadi nafaqat bolaning bilim darajasi, sifati, shuningdek, uning o’quv mehnati hajmini ham aniqlashdan iborat.Tekshirish tizimidagi birinchi bosqich ta’lim oluvchilarning bilim darajasini oldindan aniqlash hisoblanadi. Odatda, u o’quv yili boshida bolalar tomonidan avvalgi o’quv yilida o’zlashtirilgan bilimlari darajasini aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Bu kabi tekshirish, shuningdek, o’quv yilining o’rtasida yangi bo’lim (kurs)ni o’rganishga kirishilganda ham o’tkazilishi mumkin va o’rinli.Bilimlarni tekshirishning ikkinchi bosqich har bir mavzuni o’zlashtirish jarayonidagi joriy tekshirishdir. Joriy tekshirish ta’lim oluvchilar tomonidan o’quv dasturida belgilangan ayrim alohida elementlarni o’zlashtirish darajasini tashhislash imkonini beradi. Mazkur tekshirishning asosiy vazifasi alohida olingan muayyan vaziyatni o’rganishdir. Bunday tekshirish shakl va metodlari turlicha bo’lib, ular o’quv materiali mazmuni, murakkabligi, bolalarning yoshi va tayyorgarligi, ta’lim bosqichi va maqsadlari, muayyan pedagogik sharoitlarga muvofiq belgilanadi.Nazorat qilishning asosiy vazifasi bolalarning bilim, ko’nikma va malakalari darajasini aniqlash va baholashdan iborat. Bu o’quv materiallarini o’rganishning keyingi bosqichiga o’tish imkoniyatlarini aniqlashtiradi va o’qituvchining o’quv metod hamda usullarini to’g’ri tanlaganini nazorat qiladi. Nazorat qilish vazifasi o’quv materiallarini o’rganishning maqbul yo’llarini topish bilan bog’liqdir.Ta’lim vazifasi bolalarning bilimini tekshirishda aniq ko’rinadi. Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida yoki uy vazifalarini tekshirishda bolalarning o’tilgan mavzuni takrorlashga, ular uchun tushunarsiz bo’lgan ma’lumotlarni bilish olishlariga imkon tug’iladi. Chunki guruhdagi boshqa bolalar javob berayotgan bolaning fikrlarini diqqat bilan tinglashadi va avval egallangan bilimlarni mustahkamlab, qo’shimcha ma’lumotlar bilan boyitishadi. O’rtoqlarining javoblariga qo’shimcha qilishga yoki eilmay qolgan savollarga javob berishga shaylanish orqali o’rganilgan mavzuni aniqlashtirishga harakat qiladi.Nazoratning tarbiyaviy ahamiyati shundan iboratki, bolalar tekshirishga tayyor bo’lish uchun darslarni o’z vaqtida tayyorlaydilar,bo’sh vaqtlaridan unumli foydavlanishga harakat qiladilar, intizomga o’rganadilar.Shuningdek, tekshirish va baholash bolaning o’z bilimlari va qobiliyatlarini o’zi mustaqil aniqlashiga ham yordam beradi. O’zidagi kamchiliklarni ko’ra olishga va uni tugatish yo’llarini izlashga ko’maklashadi. Lekin bolaning bilimini baholashda o’qituvchi nohaqlikka yo’l qo’ysa, bola bilan o’qituvchi o’rtasida ziddiyat kelib chiqadi. Uy vazifalarining esa haddan ziyod ko’p bo’lishi ham bolalarning yuzaki dars tayyorlashiga olib keladi.
Eng asosiysi o’zlashtirishni hisobga olish shaxsning ijobiy fazilatlarini shakllantirish, yaxshi o’qishga xohish uyg’otish, o’quv ishlariga vijdonan yogdashish, javob berishga tayyorlanishda mustaqil bo’lish hamda bilish faoliyatini chuqurlashtirishga yo’naltirilmog’i lozim.Agar nazoratning o’qitish va tarbiyalash vazifalari to’g’ri amalga oshirilsa, shaxsning tafakkurini rivojlantirish hamda his-tuyg’ulari va axloqiy sifatlarini tarbiyalashga imkon tug’iladi. Bu o’z-o’zidan nazoratning rivojlantiruvchi vazifasi sanaladi.O’qituvchi mazkur vazifalardan xabardor bo’lish asosida bolalarning o’zlashtirish darajasini hisobga olishni to’g’ri tashkil etadi.Ta’lim jarayonida yangi metod va usullardan foydalanish “Dars ma’nosiga to’g’ri kelmaydigan har qanday salbiy
harakat ta’lim olishni murakkablashtiradi”.
I.3.Ta’lim jarayonida axborot texnalogiyalarning qo’llanilishi

Shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda bolalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatib kelingan edi. Bunday usul bolalarda mustakil fikrlash, ijodiy izlanish, tashabbuskorlikni so‘ndirar edi.Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko‘tarishga bo‘lgan qiziqish. e’tibor kundan-kunga kuchayib bormokda. Zamonaviy texnologiyalar qo‘llanilgan mashg’ulotlar bolalar egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda, boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o‘quv jarayonida bola asosiy figuraga aylanadi.Pedagog - olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida ta’lim tizimida

Nega o‘qitamiz? Nimani o‘qitamiz? Qanday o‘qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatordaqanday qilib samarali va natijali o‘qitish mumkin? - degan savoliga ham javob qidirdilar.Bu esa, olim va amaliyotchilarni o‘quv jarayoninitexnologiyalashtirishga, ya’ni o‘qitishni ishlab-chiqarishga oid aniq kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga aylantirishga urinib ko‘rish mumkin, degan fikrga olib keldi. Bunday fikrning tug‘ilishipedagogika fanida yangi pedagogik texnologiya yo‘nalishini yuzaga keltirdi.Ta’limning bugungi vazifasi bolalarni kun sayin ortib borayotgan axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. So’nggi yillarda ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnalogiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik tushunchalar, interfaol metodlarni ta’lim beruvchi tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi.Hozirgi kunda barcha soha-yu fanlar jadal rivojlanib borayotgan bir paytda ona tili fani samarali o‘qitilyaptimi? Bugungi kunda barcha o‘qituvchilar dars mashg‘ulotini to‘g‘ri tashkil qila oladimi? Dars mashg‘ulotining samaradorligi qanday omillarga bog‘liq? Bu kabi savollarga hozircha ijobiy javob bera olmasligimiz, achinarli holdir. Bolalar o’rtasida ona tili fanidan o’tkazilgan test natijalari quvonarli holatda emas. Ayniqsa, ulardan talab qilingan ijodiy ishlar (ijodiy bayon va insholar) nisbatan yaxshi ko’rsatkichga ega emas. Biz bu kabi muammolarni hal qilish uchun nimalarga e’tibor qaratishimiz kerak?
Zamonaviy o’qituvchi dars jarayonida “aktyor” emas “rejissyor” bo’lishi kerak. U o’z bolalarini fanga ijodkorlik bilan qarashlarini tashkil etish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish, shuningdek yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalangan holda darsni tashkil etishi kerak. Buning uchun esa o’qituvchi yangi ta’lim usullari va me’todlarini bilishi,dars jarayonida ulardan samarali foydalanishi maqsadga muvofiq.
Interfaol metodlar bizga nima uchun kerak?
Interfaol metodlar ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutadi. Interfaol metod- ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metod. Interfaol metod va usullar: “Keys-stadi”, “Blist-so’rov”, “Modellashtirish”, “Sinkveyn”, “BBB”, “Venn diagrammasi”, “T jadvali”, “Klaster”, “Balik skaleti”, “Aqliy hujum”, “Zinama- zina”, “Muzyorar” va hakozo.O‘quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va uni amaliyotda samarali qo’llashdir. Xulosa qilib aytganda, interfaol usullardan foydalanish, barkamol va komil shaxslarni tarbiyalash uchun xizmat qiladi.

II BOB.TA’LIM JARAYONI VA UNGA QO’YILAYOTGAN ZAMONAVIY TALABLAR.

II.1. Ta’lim jarayoni va unga qo’yilayotgan zamonaviy talablar.

ISO xalqaro standartlashtirish tashkiloti sifatning quyidagi ta'rifini qabul qildi: "Sifat - bu ob'ektning belgilangan va nazarda tutilgan ehtiyojlarni qondirish qobiliyati bilan bog'liq bo'lgan xususiyatlarining yig'indisidir".Sifat ko'rsatkichlariga erishish ularning kattaligi, murakkabligi va kombinatsiyasini ta'minlaydigan boshqaruvga bog'liq.Sifat nafaqat faoliyat natijasi, balki unga ichki potentsial va tashqi sharoitlar shaklida erishish imkoniyati hamda xususiyatlarni shakllantirish jarayoni sifatida qaraladi.Ta'lim, inson faoliyatining har qanday jarayoni yoki natijasi kabi, ma'lum bir sifatga ega. Konseptual jihatdan eng to‘g‘ri ta’rif ta’lim sifatining quyidagi ta’rifidir.Ta'lim sifati - bu kompetentsiya va kasbiy ongning izchil va amaliy jihatdan samarali shakllanishini belgilovchi ta'lim jarayoni xususiyatlarining yig'indisidir. Bu erda xususiyatlarning uchta guruhini ajratib ko'rsatish mumkin: ta'lim maqsadiga erishish potentsialining sifati, kasbiylikni shakllantirish jarayonining sifati va ta'lim natijasi sifati.Potensialning sifati ta’lim maqsadining sifati, sifati kabi xususiyatlarda ifodalanadi ta'lim standarti, ta’lim dasturining sifati, o‘quv jarayonining moddiy-texnik bazasi sifati, professor-o‘qituvchilar tarkibi, abituriyentlar sifati, axborot-metodik bazasining sifati.Kasbiylikni shakllantirish jarayonining sifati - ta'lim texnologiyasining sifati, o'quv jarayonini nazorat qilish, o'qituvchilar tarkibini ijodkorlik va samaradorlikka rag'batlantirish sifati. pedagogik ish, bolalarning ta'limga munosabati sifati, o'quv jarayonining intensivligi, ta'limni boshqarish, bilimlarni taqdim etish usullari.Ta'lim natijasining sifati - kasbiy mahoratni bilish, individual qobiliyat va xususiyatlarni tan olish va amalga oshirish, ish bilan ta'minlash, martaba va ish haqi, o'z-o'zini tarbiyalash metodologiyasini o'zlashtirish, bilim, amaliy ko'nikmalar.Bu xususiyatlarning har biri alohida tahlil qilish va uni o'lchash va baholash imkoniyatlarini o'rganishni, uni ta'lim jarayonini tashkil etish amaliyotida hisobga olishni talab qiladi.Kasbiy ta'lim tushunchasi kasbiy ta'lim tushunchasidan farq qiladi. Bu nafaqat bilim va ko'nikmalar, balki ko'p jihatlarni tavsiflovchi kasbiy ongdir ijtimoiy xulq-atvor shaxsiyat - maqsad va qadriyatlardan voqelik va kelajak mezonlariga muvofiq faoliyat natijalarini bilishgacha. Ushbu qoida ta'lim sifatini tushunishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ta'lim sifati umumlashtirilgan ta'rifda va uning yakuniy taqdimotida mutaxassisning iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichi talablariga muvofiq, ma'lum bir davrda kasbiy faoliyatni amalga oshirish qobiliyatini aks ettiruvchi vakolatlar va kasbiy ongning xususiyatlari to'plamidir. samaradorlik darajasi va kasbiy muvaffaqiyat, kasbiy faoliyat natijalari uchun ijtimoiy mas'uliyatni tushunish bilan.Ta'lim sifatini tushunish nafaqat kasbiy bilimlarning mavjudligini, balki umuman ta'limning tabiati va darajasini, tashkiliy madaniyatni, boshqaruv faoliyatiga roli va funktsional tayyorligini, muammolarni tan olish va tushunish qobiliyatini o'z ichiga oladi. ijodiy izlanish ularning oqilona qarori, o'z-o'zini tarbiyalash qobiliyatlari. Ta'limning natijasi, pirovardida, kasbni anglash va ijtimoiy mas'uliyatdir.Ta'lim sifati nafaqat natija bilan tavsiflanadi ta'lim faoliyati– mutaxassis – oliy ta’lim muassasasi bitiruvchisining xossalari, shuningdek, ta’lim maqsadi, mazmuni va metodikasi, tashkil etilishi va texnologiyasiga bog‘liq bo‘lgan ushbu natijani shakllantirish omillari. Bularning barchasi o'ziga xos xususiyatlar bo'lib, ularning shakllanishiga ongli ravishda ta'sir qilish kerak, shuning uchun ularni nazorat qilish kerak. Ta'lim har bir universitetda bo'lishi kerak bo'lgan sifat menejmenti tizimiga muhtoj. Bunday tizimni zamonaviy tizimsiz amalga oshirish mumkin emas. integratsiyalashgan tizim umumiy ta'lim sifatini ham, uning barcha tarkibiy qismlarini ham alohida baholash.Baholash qanchalik aniq qurilsa va ko'proq xususiyatlar hisobga olinsa, ta'lim sifatini boshqarish shunchalik muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin. O'z navbatida, menejment uning maqsadlari va ularga erishish usullari, funktsiyalari, vakolatlari va ta'lim sifati uchun javobgarligini tavsiflovchi metodologiyasi va tashkil etilishiga bog'liq.Sifatni boshqarish bo'yicha xalqaro tajriba mavjud bo'lib, u umumiy (umumiy) sifat menejmenti TQM tizimi bilan ifodalanadi. Ushbu tizimdan foydalanish mumkin, lekin faqat ta'lim jarayonlarining o'ziga xos xususiyatlarini va Rossiya boshqaruvi shartlarini hisobga olgan holda.Sifat menejmenti tizimi rasmiy va norasmiy asosga ega bo'lishi mumkin. Birinchisi majburiy me'yoriy-huquqiy hujjatlar va standartlar majmuini belgilaydi, ikkinchisi - xodimlarning sifat muammolariga ijtimoiy-psixologik munosabati, ijodkorlik va tashabbus muhiti. Sifatni nafaqat talab qilish va nazorat qilish, balki motivatsiya qilish ham kerak.Ta’lim sifatini boshqarish tizimini birdaniga joriy etib bo‘lmaydi. U izchil, bosqichma-bosqich, shakllanish va rivojlanish dasturiga muvofiq shakllantiriladi. Ta'lim sifatini tushunish uchun uchta bilim darajasining mavjudligini hisobga olish juda muhimdir. Sifat menejmenti ushbu darajalardan biriga yo'naltirilgan bo'lishi mumkin va bu holda sifatni baholash ushbu holatni hisobga olishi kerak.Muayyan mavzuni uning asosiy qoidalarini umumiy tushunish darajasida o'zlashtirishingiz mumkin. Har qanday mutaxassisni tayyorlashda siz umumiy tushunish darajasida bilishingiz kerak bo'lgan shunday fanlar bo'lishi mumkin. Va bu fanlar ma'lum bo'lishi va o'quv dasturida ma'lum o'rinni egallashi kerak. Ular ikkinchi darajali yoki ixtiyoriy deb hisoblanmasligi kerak. Ular o'z rolini o'ynaydi kasbiy rivojlanish mutaxassis. Ammo ularning hajmi va o'qitish usullari aynan mana shu rolni - kasbiy dunyoqarashni, boshqa fanlarni yaxshiroq o'zlashtirish uchun asosni, bilimlarning tizimliligini hisobga olishi kerak.Ikkinchi bilim darajasi fanni chuqur egallash, bilimlarni bilim va amaliyotning turli sohalariga aylantira olishdir. Bu hodisa va hodisalarni tushuntirish va oldindan ko'rishga imkon beradigan, hodisalarning sabablari va oqibatlarini tushunishga imkon beradigan bilimlar tizimologiyasi darajasidir. Kasb-hunar ta'limida ikkinchi darajali bilimlar sub'ektlari fundamental fanlar bo'lib, nafaqat umumiy kasbiy tayyorgarlikning fundamental fanlari, balki boshqa tsikllarning fundamental fanlari, xususan, gumanitar ta'lim tsikli (iqtisodiyot mutaxassisliklari uchun). , menejment - ta'lim) yoki texnik mutaxassisliklar uchun tabiiy fanlar tayyorlash.Ta'lim darajalari nafaqat fanlarning tarkibi, balki ta'lim texnologiyasi, ularni o'qitish usullari, ma'lumotlardan foydalanish va boshqalar bilan belgilanadi.Ammo ma'lum darajadagi tayyorgarlikni ta'minlashda individual fanlarning rolini ko'rish va shakllantirishda buni hisobga olish kerak. o'quv dasturi. Kasbiy tayyorgarlikning uchinchi darajasi o'zlashtirilgan bilimlarga asoslangan ijodiy faoliyat qobiliyatini aks ettiruvchi barqaror kasbiy ongni shakllantirishni aks ettiradi. Bular samarali kasbiy faoliyat qobiliyatlari - loyihalash, samarali foydalanish, resurslardan foydalanish, buxgalteriya hisobi ob'ektiv omillar va boshqalar.Kasbiy tayyorgarlikning ushbu darajasi insonning ijtimoiy mavjudligini, uning faoliyatining barcha parametrlarini belgilaydigan kasbiy qadriyatlar tizimi bilan tavsiflanadi. U ta'lim jarayonining barcha omillari ta'siri ostida shakllanadi. Bu nafaqat maxsus tayyorgarlik darajasi, ko'rinishi mumkin. Bu butun ta'lim jarayonining yakuniy sifati bo'lib, u nafaqat fanlarning tarkibi, balki butun ta'lim kontseptsiyasi bilan belgilanadi. Kasbiy tayyorgarlik darajasi xarakterlanadi yuqori sifatli ta'lim. Bilim darajasi qanchalik baland bo'lsa, ta'lim sifati ham shunchalik yuqori bo'ladi. Ammo qaramlik chiziqli emas, balki spiraldir. Ta'lim darajasini oshirishning umumiy tendentsiyasi bilan ta'lim sifatining pasayishi mumkin va aksincha, uning rivojlanishining ayrim bosqichlarida ta'lim sifatining oshishi ta'lim darajasining o'sishiga mos kelmaydi. ta'lim. Umuman olganda, bilim darajasi va ta'lim sifatini o'zgartirish bosqichlarini elementar bilimlardan ijodiy, ya'ni kasbiy amaliyot jarayonida yangi bilimlarni yaratishga qodir bo'lgan bilimlarga harakat sifatida aniqlash mumkin. Ijodiy ta'lim - bu shaxsning amaliy kasbiy faoliyatining tarbiyaviy ta'siri, u tanqidiy bilimlar massasini yengib, uni ijodkorlikka aylantiradi. Ta'lim sifatini o'zgartirish tendentsiyasi aynan shunday bo'lishi kerak, bilim darajasining bilim sifatiga va umuman, ta'lim sifatiga bog'liqligi mana shunday namoyon bo'lishi kerak. Ta’lim sifati bugungi kun talablarini aks ettiradi, lekin kelajakka qaratilgan bo‘lishi mumkin. Ta'limning zamonaviy xususiyatlari va ehtiyojlari ham, ta'lim kelajagi ham eng aniq namoyon bo'ladigan ta'limni rivojlantirish tendentsiyalarini hisobga olgan holda sifatni ta'minlash kerak. Ta’lim sifatini shakllantirishga ta’sir etuvchi omillarning tarkibi va tizimi. Ta'lim sifatining asosiy parametrlari sifatning shakllanishiga ta'sir etuvchi omillarning yig'indisini, shuningdek, ushbu omillar ta'sirining o'lchovi va xususiyatlarini, ularning bir-biri bilan o'zaro ta'sirini aks ettiradi. Ta’lim sifatining asosiy omillari ta’lim maqsadi va salohiyatidir. Birinchisi, nafaqat bugungi ta'lim ehtiyojlarini, balki ertangi kunni ham qondiradigan qanday ta'limni ideal deb hisoblash mumkinligi haqidagi jamoatchilik fikrini aks ettiradi. . Maqsad rivojlanish tendentsiyasini aks ettiradi ta'lim ehtiyojlari va butun ta'lim tizimiga kirib boradi, nafaqat davlat siyosatida, balki ta'lim jarayonining har bir ishtirokchisining xatti-harakatlarida ham namoyon bo'ladi. Ikkinchi omil - ta'lim salohiyati - resurslar va ob'ektiv sharoitlar nuqtai nazaridan maqsadga erishish imkoniyatlarini tavsiflaydi. Bu omillar ma'lum bir ta'lim tashkiloti uchun tashqi va ichki omillardir. Maqsad ham, potentsial ham umumiy ta'lim uchun ham, har bir tashkilot uchun ham alohida mavjud. Lekin ta'lim sifatini shakllantirishning boshqa omillarini ikki guruhga bo'lish mumkin - tashqi va ichki. Birinchisiga quyidagilar kiradi: ta'limni davlat boshqaruvi (Ta'lim va fan vazirligi faoliyati), ta'limni tashkiliy-huquqiy ta'minlash ("Ta'lim to'g'risida"gi qonun, Davlat ta'lim standartlari va boshqalar), ta'limni moliyalashtirish tizimi, ta'lim ehtiyojlarining namoyon bo'lishi va ta'lim. ta'lim sifati haqidagi jamoatchilik fikri. Ikkinchi guruh omillari - ichki - o'qituvchilar va talabalar tarkibi, o'quv jarayonining moddiy-texnik ta'minoti, axborot-metodik ta'minoti, ta'lim texnologiyasi va o'quv ishlari. Sifatni boshqarishning ixtisoslashtirilgan tizimi (agar mavjud bo'lsa) va ta'lim dasturi alohida rol o'ynaydi. Ikkinchi guruh omillari - ichki - o'qituvchilar va talabalar tarkibi, o'quv jarayonining moddiy-texnik ta'minoti, axborot-metodik ta'minoti, ta'lim texnologiyasi va o'quv ishlari. Sifatni boshqarishning ixtisoslashtirilgan tizimi (agar mavjud bo'lsa) va ta'lim dasturi alohida rol o'ynaydi.Oxir oqibat, bu omillar ta'lim sifatini ham tizim sifatida, ham uni olish va ta'minlash jarayoni sifatida, shuningdek, ta'lim natijasi sifatini belgilaydi. Shu bilan birga, barcha omillar o'z xususiyatlariga ega, ularning har birining sifati haqida alohida aytish mumkin.Ta'lim sifatini boshqarish nafaqat uning ma'lum darajasiga erishish, balki uning o'zgarishining ijobiy dinamikasini ta'minlashdir.Ta'lim sifatining barcha zamonaviy ishlanmalarida asosiy e'tibor ta'limning ma'lum darajasiga erishishga qaratilgan. Ammo ijtimoiy rivojlanish jarayonida ta'limning ehtiyojlari va shartlari o'zgaradi va ulardan keyin sifatga qo'yiladigan talablar ham, uni baholash mezonlari ham o'zgarishi kerak.Ta'lim sifati dinamikasi har xil bo'lishi mumkin. U barqaror yoki beqaror bo'lgan barqarorlik yoki keskin yoki bosqichma-bosqich pasayish yoki sifatning o'sishi yoki turli xil tebranishlari bilan tavsiflanishi mumkin. Bu tendentsiyalar o'zgarish yo'nalishi, sur'ati va ritmlari bilan farqlanadi.Ta'lim sifatini oshirish kerak. Ammo buni tushunish etarli emas. Qaysi tendentsiyalarga ko'ra ta'lim sifatini oshirish mumkin va maqsadga muvofiq, undan qochish kerak:Ta'lim sifatini oshirishning bosqichma-bosqich tebranish tendentsiyasi. U bir-biridan keyingi ikkita logistik egri chiziqdan iborat. Ushbu tendentsiyada sifatli sakrash deb atash mumkin bo'lgan bosqichda burilish nuqtasi mavjud. Bu tashqi muhit va sifat menejmentidagi sezilarli o'zgarishlar bilan belgilanadi: yangi tizim va boshqaruv mexanizmini joriy etish, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotga erishish, ta'limni muvaffaqiyatli isloh qilish, barcha sifatlardan foydalanishda tanqidiy massani to'plash. yaxshilash omillari. Ammo tebranish turi boshqacha bo'lishi mumkin. Sifatning sezilarli o'sishi bosqichi uning pasayishi va keyin biroz barqarorlashuv bosqichi bilan almashtiriladi. Ushbu tendentsiya ta'limni isloh qilishda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muvaffaqiyatsizliklarni yoki tashqi muhitning salbiy o'zgarishini (etarlicha moliyalashtirilmaganligi, ijtimoiy rivojlanishda ta'limning rolini etarli darajada baholamaslik va boshqalarni) tavsiflaydi. Sifatning pasayishi sezilarli yoki ahamiyatsiz, barqaror yoki epizodik bo'lishi mumkin. Ko'rinib turibdiki, ta'limning zamonaviy islohoti ana shu tendentsiya bilan tavsiflanadi.Shuningdek, ta'lim sifatining doimiy ravishda pasayishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu ta'lim tizimidagi halokatli o'zgarishlar tendentsiyasidir. Undan qochish kerak. U, qoida tariqasida, uni boshqarish va isloh qilishdagi qo'pol xatolarni tavsiflaydi.Ta'lim sifati uzoq vaqt davomida barqaror darajada bo'lishi mumkin. Bu daraja saqlanib qoladi, lekin oshirilmaydi. Bunday holda, ta'lim tizimi yaxshi ishlaydi, lekin umuman rivojlanmaydi, chunki rivojlanish doimo yangi sifatni egallashdir. Ammo ta'lim sifatiga ijtimoiy ehtiyojlar ortib borayotganligi sababli, boshqacha bo'lishi mumkin emas, bu tendentsiya ta'lim sifatini pasaytirish tendentsiyasiga aylanib bormoqda.Bunday o'sish sur'atlarining o'zgarishi bilan ta'lim sifatining izchil va barqaror o'sishi tendentsiyasi mavjud. Ushbu tendentsiya ancha uzoq davrning logistik egri chizig'i bilan tavsiflanadi.Ta'lim sifatini boshqarishda menejment qaysi tendentsiyaga yo'naltirilganligiga doimo to'liq ishonch bo'lishi kerak, ta'lim sifati dinamikasi ustidan nazorat bo'lishi kerak.Ta'lim sifatining ijobiy dinamikasini ta'minlash uchun dinamikani qanday omillar belgilab berishini, ta'limda sodir bo'layotgan o'zgarishlarga qanday omillar ta'sir qilishini bilish kerak.

Bu yerda ta’limning rivojlanish qonuniyatlari asosiy omil hisoblanadi.Ta'limni boshqarish jarayonlaridagi qonuniyatlarni hisobga olish ijobiy tendentsiyani aniqlash va amalga oshirish imkonini beradi. Bu ta'lim sifati dinamikasini tushunish uchun juda muhim bo'lgan boshqa omillarni belgilovchi asosiy omildir.Ta'limni rivojlantirishning maqsadi va strategiyasi qonuniyatlardan foydalanish imkoniyatlari va realligini aks ettiradi. Maqsadning noaniq tasavvuri va strategiyaning noaniqligi, ba'zan esa yo'qligi zulmatda sarson bo'lishni keltirib chiqaradi va ta'lim sifatini barqaror va izchil yaxshilashga imkon bermaydi, bu esa vaqtni behuda sarflashga olib keladi.Maqsad va strategiya ta’limda sifat tushunchasiga muhtoj va unga ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatadi. Sifat tushunchasi ta'lim paradigmasini o'z ichiga oladi ( Asosiy fikr), uni baholash mezonlari va xavfsizlik talablari.Ta’lim sifati dinamikasini uning mazmun komponentisiz tasavvur qilish qiyin. Ta'lim mazmuni sifat dinamikasiga yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Bu fanlar tarkibida, o'qitish usullarida (bilimni tugallangan holda emas, balki rivojlanishda berish), ta'lim texnologiyasida va pedagogik texnikada namoyon bo'ladi.5. Ta’limni tashkil etish ham sifat dinamikasini xarakterlaydi. Misol uchun, ta'lim darajalari nafaqat bilim darajasini, balki mazmuni va tashkiliy parametrlari bo'yicha ham ta'lim sifatining o'sishini ko'rsatishi kerak. Ta'limni tashkil etish - bu qoidalar, standartlar, talablar, cheklovlar, hujjatlar va boshqalar.