Таълими вазирлиги муқимий номли қЎҚон давлат


Urxun- Enisey Yozuvlari deb nomlandi



Download 1,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/87
Sana21.02.2022
Hajmi1,07 Mb.
#22251
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   87
Bog'liq
yordamchi tarix fanidan

Urxun- Enisey Yozuvlari deb nomlandiBa`zi olimlar bu Yozuvlarni run Yozuvlariga o’xshashligini nazarda tutib , turkiy-
run Yozuvlari deb atayverdilar. 
1891 yili N.YAdrintsev Ungin daryosi bo’yidan yana bir bitigtosh topadi. U fanda Ungin bitigtoshi deb atala boshladi. 
Keyinchalik Ettisuvdan bitigtoshlar topildi. Ular shakl jixatidan Urxun Yozuvlaridan bir oz farq qilgan. 
Yozuvlarni o’qish daniyalik olim V.Tomson va rossiyalik olim V.Rad`lovlar zimmasiga tushdi. 1893yil bahorida 
Tomson Urxun daryosi bo’yidan topilgan Yozuvlarni o’qiganligi haqida Daniya qirolligi Fanlar akademiyasi yig’ilishida 
axborot beradi. Uning boshqa xalqlar Yozuvini deshifrovka qilib o’qishda qo’llagan tajribasi Urxun Yozuvlarining kalitin 
ochishda ham qo’l keladi. U Yozuvlardan turli belgilarning qanday tovush ifodalashini bilib olgach, unga tayangan xolda
Urxun Yozuvlaridagi butun alifboni aniqlaydi va birinchi marta «Tangri», «Turk» so’zlarini o’qiydi. Bu bitiktoshlarning turkiy 
xalqlarga mansubligi aniq isbotlab beradi. 
Tomsondan keyin V.Rad`lov ham 1894 yil 19 yanvar kuni Rossiya Fanlar akademiyasi yig’ilishida Kultegin bitigini 
o’qiganligi haqida ma`lumot beradi. V.Rad`lov bu bitiktoshlardagi turkiy Yozuvlar alifbosining 15 harfni 1893 yil 
kuzida,ya`ni, Tomson o’qishiga qadar aniqlab bo’lgan edi. Shunday qilib,ikki olimning sa`yi-haraktlari bilan bu Yozuvlar – 
run, ya`ni sir emasligi isbotlandi.
Bu bitiktoshlar turkiy Yozuvda bitilganligi isbotlangandan so’ng, yana bir muammo paydo bo’ldi: Urxun – Enisey 
Yozuvlari qaysi Yozuv asosida kelib chiqqan: Lekin olimlar haligacha bu xususda bir to’xtamga kela olganlari yo’q. V. 
Tomson bu Yozuvdagi ayrim harflarning seliy – paxlaviy Yozuvidagi harflarga o’xshashligini topdi. Keyinroq turkiy 
alifbodagi 23 harfning oromiy alifbosiga o’xshashligi aniqlandi. U turkiy tilning tovush qurilishiga mos xolda qayta ishlangan 
va oromiy alifbosidagi bir necha belgilar bilan to’ldirilgan degan xulosaga keldi. Oromiy Yozuvi mil.avv. I ming yillik 
boshlarida vujudga kelgan. Bu Yozuv dastlab Suriya va Mesopotamiyada paydo bo’lgan. Dastlabki oromiy Yozuvi finikiya 
Yozuvidan deyarli farq qilmagan. Keyinchalik mil.avv I ming yillik o’rtalarida oromiylar finikiya Yozuviga ayrim 
o’zgartirishlar kiritganlar. Harflar soni qisqartirilib, shaklini ham soddalashtirganlar. Mil.avv. VIII asrdan boshlab ko’pgina 
xalqlar : yaxudiylar, vavilonliklar, assuriyaliklar, forslar va arablar oromiy Yozuvini o’z tillariga moslashtirganlar.
Qozog’istonlik olim A.S. Omonjulovning fikricha, turkiy alifbo mil.avv. I ming yillikda shakllanib bo’lgan edi. Bu fikrda 
jon bor. 1970 yil Olma-otadan topilgan (Issikdan) ashyoviy dalillar buni isbotladi. Bu erdan topilgan chetlariga turkiy – runiy 
Yozuvlariga o’xshash belgilar bitilgan kumush kosacha hammaning diqqatini tortadi. Qazilma raxbari ashyoviy dalillar 
joylashgan qabr mil.avv. V – IV asrlarga tegishlidir. 1960 yillarda Turkiston shaxriga yaqin bir joyda loyga bitilgan bitigtosh 
topiladi. Uchta belgini xisobga olmaganda bitik Urxun Yozuv iga mansub. Bu loy bitig o’ziga xos tumor bo’lgan. Xo’sh bu 
yangi belgilar qaerdan keldi. Bu belgilar ijodkori noma`lum, lekin, bu belgilar o’sha davr bilan shu g’ullanuvchi olimlarning 
aytishicha Yunon alifbsidan olingan.
E.D. Palivanov turk – Yunon Yozuvlarini turkiy muxitning o’zida paydo bo’lganligi haqidagi fikrni bildiradi.

Download 1,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish