Ta’limda raqamli texnologiyalar. Darslik. T. E. Delov, G. T

O‘quv televideniyasi 
– o‘quv dasturining mavzulari bo‘yicha yaratilgan va 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri u olingan darsda ko‘rsatishga mo‘ljallangan dasturlar. Didaktik 
jihatdan o‘qituvchi televidenie o‘quv ovozli filmlardan unchalik farq qilmaydi. 

---

54 
Video yozuvlar
– bu videomagnitafon yoki televizor kamerasi yordamida 
maxsus magnit lentaga yozilgan tasvir va tovush.
O‘quv jarayonida ilmiy teledasturlar, Internetdan yuklangan ilmiy 
videofilmlar, filmlar, tajribalar va hk. 
Filmlarni badiiy filmlar, hujjatli filmlar, hujjatli filmlar, ilmiy-ommabop, ilmiy, 
o‘quv, shuningdek havaskor va televizion filmlarga bo‘lish mumkin. 
Hujjatli xronika
– bu kichik film bo‘lib, unda voqealar, korxonalar, 
muassasalar qanday ishlashini ko‘rsatadi. 
Ilmiy-ommabop filmlar
– oldindan o‘ylab topilgan ssenariy bo‘yicha suratga 
olinadi va o‘rganilayotgan ob'ektning ilmiy yoki texnik tomoni ko‘rsatiladi. Turli 
tomoshabinlar uchun mo‘ljallangan, shuning uchun qiziqarli va tushunarli bo‘lishi 
kerak
Ilmiy filmlar
– bu filmlar ilmiy xarakterga ega va ular ilmiy tadqiqotlar 
jarayonida yaratilgan va aniq ilmiy muammolarni hal qilishga xizmat qiladi. Ular 
ta’lim maqsadlarida ishlatilmaydi, lekin qandaydir ilmiy jarayonni namoyish qilish 
zarurati tug‘ilganda foydali bo‘lishi mumkin. 
O‘quv kino
– ilmiy kino turlaridan biriga taalluqli bo‘lishi mumkin. O‘qitishda 
vizual tasvir uchun imkonsiz bo‘lgan jarayonlar va hodisalar mavjud, keyin 
o‘qitishda o‘quv filmlari ishlatiladi. Shuningdek, o‘quv kinosi kino qo‘llanmasi deb 
ataladi. 
Filmlar uchun qo‘llanmalar 
o‘quv va didaktik maqsadlarga muvofiq va 
psixologik va pedagogik talablarni inobatga olgan holda, sobit (optik yoki magnitli) 
saundtrekli filmdagi harakatlanuvchi narsalarning ijobiy fotosurati. O‘quv filmlari 
(kinoko‘rsatuvchilar) ssenariylarga muvofiq suratga olinadi va o‘quv jarayoniga 
mo‘ljallangan. [11] 
Har bir o‘qitiladigan film film suratga olinayotgan mavzu dasturining 
talablariga javob berishi va u olingan o‘quv muassasasi talablariga javob berishi 
kerak. O‘quv filmlari tinglovchilarning yosh xususiyatlarini va pedagogik talablarni 
hisobga olgan holda suratga olinishi kerak. Bunday filmlarning mazmunida o‘quv 

---

55 
materiallarini yaxshiroq qabul qilish uchun animatsiyalar, maxsus suratga olish 
turlari va turli kino vositalari bo‘lishi mumkin. 
O‘quv filmlarining turlari: 
-kino yoki videodan parcha- 3- 5 daqiqali film, mavzu savollaridan birining 
mazmunini ochib beradi; 
-kino halqasi- tsiklik jarayon haqida ma’lumotni o‘z ichiga olgan kichik (10-12 
metrli) plyonka, masalan, ichki yonish dvigatelining ish oqimi yoki bir xil kadrlar 
va matnni, masalan, chet tillarini o‘rganishda, ko‘p marta takrorlashga ruxsat beradi; 
-namoyish qilish uchun film halqaga yopishtiriladi va o‘quvchilar jarayonning 
mohiyatini tushunmaguncha qayta-qayta ko‘rsatiladi; 
-kino yoki video kurs- bir necha qismdan tashkil topgan va bo‘lim yoki butun 
kurs mazmunini qamrab oladigan kino qo‘llanmasi; 
- kino (video) antologiyasi; 
- vaziyatli film. 
O‘quv jarayoniga mo‘ljallangan filmlar tovushsiz va jim, oq-qora va rangli. 
Ular boshqa o‘quv qo‘llanmalari kerakli natijani bermaydigan shunday o‘quv 
materiallari uchun yaratilgan. 
Disketalar paydo bo‘lishi bilan, o‘quv jarayonida videodisklarda televizion 
ko‘rsatuvlar va turli xil video yozuvlardan foydalanish juda qulay bo‘ldi. 
Video disk gramofon yozuvining analogi bo‘lgan disk deb ataladi va unda 
video pleerlar yoki boshqa har qanday R va RW disklari yordamida yozilgan 
ma’lumotlarni qayta ishlab chiqarishga mo‘ljallangan. 
Video disklarni bir necha turga bo‘lish mumkin: 
1) spiral yivli video disklar grammofonning ishiga o‘xshab ishlaydi, 
o‘quvchi disk bilan aloqada ishlaydi va yozuvni yivlardan takrorlaydi; 
2) spiral truba bilan video disklar, ma’lumot diskning yuzasi va elektr 
sig‘imi o‘rtasidagi o‘zgarishga reaksiyaga kiradigan sig‘imli prob yordamida 
o‘qiladi; 
3) optik yozuvli video disklar, axborot lazer nurlari yordamida o‘qiladi, 
nur shaffof bo‘lmagan diskdan aks etadi va fotodetektor tomonidan seziladi; 

---

56 
4) optik yozuvli video disklar, ma’lumotni o‘qish shaffof disk orqali uzatishga 
o‘tadigan yorug‘lik nuri yordamida amalga oshiriladi.