Таълим вазирлиги

3-§. Эмфитевзис тушунчаси 
Рим синфий ҳуқуқи даврида Шарқий Рим империясида қўлланилган, 
узоқ муддатга мўлжалланган мерос ижараси ёки умрбод мерос тариқасида 
ерга ижара асосида эга бўлиш — эмфитевзис деб аталган. 
Эмфитевзис грек сўзидан олинган бўлиб, Рим давлати томонидан босиб 
олинган ерларни ишлаш, қайта ишлаш асосида келиб чиқиб, ерлари кам 
бўлган қулларга, перегринларга, лотинларга ва бошқа ер билан машғул 
бўлишни орзу қилган шахсларга ер бериб, бу ердан умрбод мерос тариқасида 
фойдаланишни вужудга келтиришга тушунилган. 
Эмфитевзис — узоқ муддатни кўзлаган, мерос тариқасида ерни 
фарзандларига ўтказипга мумкин бўлиб, доимий эгаллаш билан боғлиқ, хавф 
— хатардан ҳоли бўлган, ижара ҳақини жуда оз бўлган миқдорда тўлайдиган, 
энг асосийси ерга яхши қарашиб, кўпроқ ҳосил олиш имкониятини вужудга 
келтирадиган, ҳатто мулк ҳуқуқининг эгасидек, бўлган ваколатларга эга 
бўлишига яқинлашиб қоладиган муносабатлардан ташкил топарди. 
Эмфитевзиснинг муддатли ижара шартномасидан фарқи, Ҳар йилги 
ижара ҳақини тўлагандан кейин, бунга катта мустақиллик имконияти 
туғиларди, яъни бошқаларнинг мулкига бўлган ҳуқуқни унинг меросхўрлари 
ва бошқа авлодлари мерос тариқасида улардан фойдаланиб, авлоддан — 
авлодга Ўгказардилар. 
Эмфитевзисга эга бўлган шахслар ерни гаровга, кафолатга Қўйиши ёки 
бу ҳуқуқни бошқа шахсга вақтинча ўтказиб туриш ■'^Уқуқига ҳам эга 
бўлган. Бу муносабатларни кўпинча мулк '^УҚуқининг эгалари амалга 
оширганлар. Ана шундан келиб Чиқиб, Рим юристлари эмфитевзисга эга 
бўлган шахсларни мулк ^УҚУҚининг эгасидек кўрганлар. 
Буларнинг ҳуқуқлари преторлар томонидан ҳимоя қилиниб, ҳар қандай 

---

шахс ҳуқуқни бузган бўлса, ўша шахсга қарши даъво қўзғатилган ва ҳатто 
мулк ҳуқуқининг эгасига ҳам шундай ҳуқуқлар қўлланилган. 
Эмфитевзиснинг сервитут ҳуқуқларидан фарқи эмфитевзис ерни узоқ 
муддатга ва меросхўрларига ўтказиш ҳуқуқига эга бўлган ҳолда олган ижара 
шартномаси, бунга ерни ишлаш, қайта ишлаш, ер участкасини ўзининг 
ҳоҳиши истагига қараб ўзгартириш, ҳатто мулк ҳуқуқининг эгаси томонидан 
амалга оширилиши мумкин бўлган ҳаракатларини ҳам мулк ҳуқуқининг 
эгасидек холатда ўзини сезиб бу муносабатларни амалга оширган.