Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.1-расм. Харидорнинг Интернет-дўкон билан ўзаро алоқаси 
схемаси 
Харидорни рўйхатга олиш ѐки буюртмани расмийлаштиришда, 
ѐки дўконга киришда амалга оширилади. Товар танлаб олингандан 
сўнг харидорга тўлдириш учун махсус форма тақдим этилади, унда 
товар учун тўлов ва уни етказиб бериш қандай амалга оширилиши 
кўрсатилади. Шахсий ахборотларни ҳимоя қилиш учун ўзаро алоқа 
ҳимояланган канал орқали, масалан SSL протоколи орқали амалга 
оширилиши лозим. Харидорни рўйхатга олиш ва буюртмани 
расмийлаштириш якунлангандан сўнг харидор ҳақида тўпланган 
барча ахборотлар электрон витринадан интернет-дўконнинг савдо 
тизимига келиб тушади. У ерда сўров берилган товарнинг омборда 
борлиги текширилади. Товар омборда йўқ бўлган ҳолларда 
таъминотчига сўров юборилади, харидор эса бу товарни етказиб 
бериш бироз кечикиши ҳақида огоҳлантирилади. 
Харидор 
Дўконга 
ташриф 
Буюртма қа 
бул қилинди 
Товар 
етказилди 
Товар қабул 
қилинди 
Товарни 
танлаш 
Харидорни 
рўйхатга олиш 
Буюртма рас-
мийлаштириш 
Буюртма бўйича 
тўлов 
Товарни ом-
борда сақлаш 
Юкни жўнатишга 
тайѐрлаш 
Юкни жўнатиш 
Буюртма бўйича 
тўлов 
Товарни қабул 
қилиш 

---

187 
Тўлов товарни харидорга етказиб берилганда амалга оширилган 
ҳолларда буюртмани тасдиқлаш талаб қилинади. Кўпинча бу 
электрон почта воситасида ѐки телефон орқали амалга оширилади. 
Агар дўкон тармоқ орқали харид учун тўловни амалга ошириш 
имконига эга бўлса, товар учун тўлов босқичида тўлов тизими ишга 
туширилади. Виртуал тўлов ўтказилганлиги ҳақида хабар келгандан 
сўнг савдо тизимида товарни етказиб бериш хизмати учун буюртма 
шакллантирилади. 
Умуман, электрон савдо тизимини учта асосий элементга 
тақсимлаш мумкин: электрон витрина ва савдо тизимига эга 
интернет-дўкон, харид учун тўлов тизими, товарни етказиб бериш 
тизимидир. 
Энди буларнинг ҳар бирини алоҳида кўриб ўчқамиз.