Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya

o ‘lchash  diapazoni
 deyiladi.
Texnik  asboblarda,  odatda,  o ‘lchash  diapazoni  bilan  ko‘rsa- 
tuvlar  diapazoni  mos  keladi.  O ‘lchash  diapazonining  eng  kichik 
va  eng  katta  qiymatlari 
o ‘lchash  chegarasi
 deyiladi.
Masalan, statsionar o ‘lchash kuchlanish transformatorlarining 
o ‘lchash diapazoni 
0,8. U1n
 dan 
1,2-Uln
 gacha bo‘lib 
(Uln
 — transfor- 
mator kirishidagi nominal kuchlanish), kuchlanishning 
0,8
•
 
Uln
 dan 
kichik  va  1,2. 
Uln
  dan  yuqori  kuchlanishlari  uchun  xatoliklar 
me ’yorlanmaydi.
Dinamik metrologik xarakteristikalari — o ‘lchash vositalarining 
inersion xususiyatlarini aks ettiradi va o ‘lchash vositasida chiqish 
signali bilan vaqt bo‘yicha o ‘zgaradigan kattaliklarning o ‘zaro bog‘- 
liqligidan  aniqlanadi.  Vaqt  b o ‘yicha  o ‘zgaruvchan  kattaliklar  — 
kirish  signalining parametrlari,  tashqi ta’sir etuvchi kattaliklar va 
boshqalar. O ‘lchash vositalarining dinamik xususiyatlarini to‘la ifoda- 
lash maqsadida ularni to‘la va xususiy dinamik tavsiflarga b o‘lamiz.
72

---

T o‘la  dinamik  xususiyat  —  o ‘lchash  vositasining  kirishidagi 
istalgan informativ yoki noinformativ parametrlari X(t) va chiqish 
signallarining  Y(t) o ‘zgarishidan aniqlanadi.
T o‘la dinamik xususiyatlarga quyidagilar kiradi:  o ‘tish tavsifi, 
impulsli o ‘tish tavsifi, amplituda-faza tavsifi, amplituda-chastotali 
va  faza-chastotali tavsiflar majmuyi,  uzatish  funksiyasi.
Xususiy  dinamik  xususiyat  —  o ‘lchash  vositasining  dinamik 
xususiyatlarini to‘la aks ettirmaydi. Analogli o ‘lchash vositalarining 
xususiy dinamik tavsiflariga istalgan funksional yoki to‘la dinamik 
xususiyatlarning parametrlari kiradi.  Bunday xususiyatlarga quyi­
dagilar  kiradi:  o ‘lchash  vositasining  ta’sirlanish  vaqti  (asbob 
ko‘rsatishining to‘xtash vaqti),  dempfirlash koeffitsiyenti,  xususiy 
rezonans  chastotasining  qiymati,  amplituda-chastotali tavsifning 
rezonans chastotasidagi qiymati.
2.7.  O ‘lchash xatoliklari va ularning  sinflanishi
O ‘lchash xatoliklari turli sabablarga ko‘ra turlicha ko‘rinishda 
namoyon  bo‘lishi  mumkin.  Bu  sabablar  qatoriga  quyidagilarni 
kiritishimiz mumkin:
—  o ‘lchash vositasidan foydalanishda uni sozlashdan yoki soz- 
lash darajasining siljishidan kelib chiquvchi sabablar;
—  o ‘lchash  obyektini  o ‘lchash joyiga  o ‘rnatishdan  kelib  chi- 
quvchi sabablar;
—  o ‘lchash vositalarining zanjirida o ‘lchash ma’lumotini olish, 
saqlash,  o ‘zgartirish va tavsiya etish bilan bog‘liq sabablar;
—  o ‘lchash vositasi va obyektiga nisbatan tashqi ta’sirlar (harorat 
yoki bosimning o ‘zgarishi, elektr va magnit maydonlarining ta’siri, 
turli tebranishlar va hokazolar)dan kelib  chiquvchi sabablar;
—  o ‘lchash obyektining xususiyatlaridan kelib chiquvchi sabablar;
—  operatorning  malakasi  va  holatiga  bog‘liq  sabablar va  shu 
kabilar.
O ‘lchash xatoliklarining kelib chiqish sabablarini tahlil qilishda, 
eng avvalo, o ‘lchash natijasiga salmoqli ta’sir etuvchilarni aniqlash 
lozim bo‘ladi.
73

---

O ‘lchash  xatoliklari  u  yoki  bu  xususiyatiga  ko‘ra  quyidagi 
turlarga b o ‘linadi:
I.  O ‘lchash  xatoliklari ifodalanishiga  ko‘ra.
1. Absolut  (mutlaq)  xatolik.  Bu xatolik kattalik qanday birlik- 
larda  ifodalanayotgan  b o ‘lsa,  shu  birlikda  tavsiflanadi.  Masalan,
0,2  V;  1,5  mm va h.k.  Mutlaq xatolik quyidagicha  aniqlanadi:
Д  =  A   -  Ah  @ 4   -  Л , 
(2.20)
bunda: