Ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi

III. Yangi mavzu bayoni: 20 minut


Reja

1. 
   To’liq o’zgarish bilan rivojlanadigan hashoratlar haqida umumiy ma’lumot .
   
2. 
   Tangachaqanotlilar turkumi bilan tanishish va turlari haqida ma’lumot .
   
3. 
   Tut ipak qurtini oʻrganish
   

To’liq o’zgarish bilan rivojlanadigan hashoratlar: Qo’ng’izlar kapalaklar pashshalar burgalar chumolilar arilar hisoblanadi .Tuxumdan chiqqan lichinkasi qurtlarga o’xshash bo’lib ,qurtlarning o’g’iz organlari ichki tuzilishi o’ziqlanishi voyaga yetgan hashoratlarnikidan farq qiladi . Biz bugungi darsimizda Tangacha qanotlilar turkumi bilan tanishamiz .
Yer yuzida kapalaklarning 15000 ha yaqin O’rta Osiyoda esa mingga yaqin turi uchraydi . Kapalaklarning qanoti mayda tangachalar bilan qoplangan shuning uchun ham tangachaqanotlilar deb ataladi . Kapalaklar gul nektari bilan oziqlanadi xartumi yordamida . Xartumi pasti jag’ va pastki labning qo’shilishidan hosil bo’lgan . Kapalaklarni lichinkasi qurt boʻlib . Qurtlarning o’g’iz organlari ichki tuzilishi o’ziqlanishi voyaga yetgan hashoratlarnikidan farq qiladi . Qurtning koʻkrak qismida 3 juft haqiqiy oyoqlari qorin bo’lmida 5juft soxta oyoqlariga ega .
Soxta oyoqlari yordamida harakatlanadi . Haqiqiy oyoqlari oziqni tutib turish vazifasini beradi .
Tut ipak qurti eng qadimgi xonakilashtirilgan kapalak hisoblanadi . Vatani Himolay boʻlib bundan 5 000 yil oldin xonakilashtirilgan .
Xonakilashtirilgan kapalak uchish qobilyatini yoʻqotgan . Kapalak qurti suyuqlik ajratuvchi bezlari kuchli rivojlangan , tana ichini suyuqlik toʻldirib turadi . Undan ajralgan soʻlak havoda qotib 1000 -1500 m gacha ip hosil qiladi
Hozir iðak qurti Yaponiya, Xitoy , Braziliya
, O‘rta Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo, Janubiy Yevropa
Va Kavkazda boqiladi.
Iðak qurti kapalagining uzunligi 4–6 sm, qanotlari oqish tus-
Da (50-rasm). Kapalak xonakilashtirish tufayli uchish qobiliyati-
Ni yo‘qotgan. Erkak kapalaklar urg‘ochilariga nisbatan xiðcharoq,
Mo‘ylovlari patsimon va uzun bo‘ladi. Kapalaklar oziqlanmaydi,
Urug‘lanib tu
Xum qo‘ygandan keyin halok bo‘ladi. Qurtning iðak
Suyuqligi ajratuv
Chi so‘lak bezlari juda kuchli rivojlangan bo‘lib,
Iðakchilik. Iðakchilik, ya’ni pillachilik xalq xo‘jaligi tarmog‘I
Bo‘lib, tut iðak qurti boqish va uni qayta ishlashni o‘z ichiga oladi.
Iðak qurti maxsus pillaxonalarda qurilgan so‘kchaklarda boqiladi.
Qurtlik davri 20–24 kun davom etadi. Shu davr mobaynida qurt
To‘rt marta tullab, beshinchi yoshga o‘tadi. Bu yoshda uning uzun-
Ligi 8–9 sm ga yetadi. Tullayotgan qurtlar oziqlanishdan va hara-
Katdan to‘xtaydi. Bu davr «uyqu davri» deb ataladi.
Qurtlar g‘umbakka aylanishi uchun so‘kchaklarga qurigan may-
Da shoxlar tashlanadi. Qurtlar shoxlarning ustiga chiqib, uch kun
Davomida tanasi atrofiga pilla o‘raydi va g‘umbakka aylanadi. Pil-
Lalar yig‘ib olinib, iðak olish uchun yigiruv fabrikalariga jo‘natila-
di. Fabrikada pilla ichidagi g‘umbak issiq suv yoki bug‘ ta’sirida
o‘ldiriladi; pilladan esa ið yigiriladi. 1 kg pilladan 90 g yengil va
pishiq tabiiy iðak olinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Iðakchilik instituti olimlari tomonidan
Iðak qurtining oq pilla beradigan sermahsul zotlari, tut daraxti
Ning
Mo‘l hamda to‘yimli barg beradigan navlari yaratilgan.