Таълим вазирлиги Гулистон давлат университети

2.8-Мавзу: Донли, дуккакли экинлар уруҒини йиҒиб олиш машиналари.
Режа:
1. Донни йиғиб олиш усуллари ва агротехника талаблари.
2. Ғалла ўриш комбайнлари ва уларнинг асосий қисмлари.
3. "Кейс" ғалла йиғиш комбайни.
4. Йиғиб олингаи донга ишлов бериш машиналари.
5. Маккажўхорини йиғиб олишда ишлатиладиган машиналар.
Адабиётлар: 6, 10, 12.


1. Донни йиғиб олиш усуллари ва агротехника талаблари. Дон экинларини механизмлар ёрдамида ўриш технологиясини ва ўриш воситаларини танлашда маданий ўсимликларнинг тури, бўйи, кўчат қалинлиги, ерга ётиб қолганлиги, намлиги, поясининг мустаҳкамлиги, серҳосиллиги, дон массаси, етилиш фазалари, даланинг бегона ўт босганлик даражалари ҳисобга олинади.
Қишлоқ хўжалигида об-ҳаво шароитларига, донли экинларнинг нави ва ҳолатига қараб ҳосилни йиғишнинг бир фазали (комбайнда бир йўла ўриб янчиш) ва икки фазали усуллари қўлланилади. Биринчи ҳолда пишиб етилган дон комбайн ёрдамида бир ўтганда йиғиб-териб олинади. Иккинчи ҳолда ҳали пишиб етилмаган дон ҳосили ўриб далага қатор уюмлаб кетилади, бир неча кундан кейин эса йиғилиб, янчиб, дон бошоқлардан ажратиб олинади.
Донни икки фазали усул билан ўриш бир фазали ўришга қараганда 5-8 кун олдин бошланади. Ҳали пишиб етилмаган ғалла ўриб далада қолдирилса, қатор уюмларда тез қурийди, дон тупидаги озуқа моддалар ва намлик ҳисобига янада тўлишади. Икки фазали усулда дон бир фазали усулга қараганда кам тўкилади. Бундай ҳол икки фазали ўриш учун сарфланадиган қўшимча меҳнатни оқлайди.
Машина ўримининг самарадорлигини ошириш учун экинларнинг 80-90% бир хил баландликда бўлиши керак. Донли ўсимликлар баландлиги 100-110 см дан юқори ва 50-60 см дан паст бўлмаслиги лозим. Пояларни қирқиш баландлиги экиннинг бўйига қараб 12-25 см танланади. Ётиб қолган буғдой паст ўрилади. Сернам районларда эса унчалик кенг бўлмаган қалин уюмлар ҳосил қилинади, уюм агрегатнинг бўйлама ўқига нисбатан 10-30 градус бурчак остида ётади. Буғдой уюмларида тўкиладиган дон миқдори 0,5% дан, ётиб қолган ғалла далаларда эса 1,5% дан ошмаслиги керак.