Таълим вазирлиги фарғона давлат университети “ижтимоий гуманитар фанлар ” кафедраси

2.3 Талаб ва таклиф ўртасидаги нисбат ҳамда унинг ўзгариши
Биз юқорида турли омиллар таъсирида талаб ва таклиф миқдорининг ўзгариб туришини кўрдик. Лекин талаб билан таклиф миқдорлари бир-бирлари билан доимо маълум нисбатда бўлади, бу нисбатлар ўзгариб туради. Баъзан талаб миқдори таклиф миқдоридан ошиб кетиб, нарх кўтирилса, айрим пайтда таклиф миқдори талаб миқдоридан ошиб кетиб, нарх пасайиб қолади. Талаб билан таклиф миқдори ўртасидаги нисбатан бир-бирига тенг бўлган ҳолат бозор мувозанати дейилади. Бозор мувозанати вужудга келган ҳолда шаклланган нарх бозор нархи дейилади. Баъзан уни мувозанатлашган нарх ҳам деб юритилади. Бозор мувозанати ва мувозанатли нарх ҳар доим мавжуд бўлиб турмайди, уларга таъсир қилувчи кўплаб омиллар мувозанатликнинг бузилишига сабаб бўлади. Аммо иқтисодиётда ушбу мувозанатга доимо интилиш мавжуд бўлади.
«Талаб ва таклиф» тушунчалари таҳлили, бизга сотувчи ва харидорлар манфаатлари мос келишини қараб чиқишга ўтиш имконини беради. Мос келишлик ўз ифодасини мувозанатли нархда топади.
Талаб ва таклиф эгри чизиқлраини битта графикка жойлаштириб бозор мувозанатли нуқтасини ҳосил қиламиз:
Т_б= Т_ф= Ц_м =Q_m, бу ерда: Т_б- талаб, Т_ф- таклиф, Ц_м = мувозанатли баҳо, Q_m – товарнинг мувозанатли миқдори.
Графикда К нуқатга мувозанатли баҳо (Ц_м) ва маҳсулотнинг муозанатли миқдори (Q_m) мос келади. Мувозанатли нуқта (К) ёки мувозанатли нарх (Ц_м)га 12-чизмада тасвирланганидек сотувчи ва харидорлар манфаатларининг спирал бўйича ҳаракати натижасида бир-бирига яқинлашиш йўл билан эришилади. Хусусан, бизнинг мисолда, нарх 50 сўм бўлганда, харидор мазкур товар (ун) дан 10 кг сотиб олишга, сотувчи эса 60 кг бозорга чиқаришига тайёр бўлади. 10 сўмлик нархда сотувчи ва харидорлар аҳволи бутунлай қарама-қарши томонга ўзгаради: сотувчи фақат 5 кг ун чиқаришга, харидор эса 80 кг сотиб олишга тайёр бўлади ва ҳакозо.