Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Адабиётлар 
1. Қўзиев Р., Абдурахмонов Н.Ю. ва бошқалар. “Давлат ер кадастрини юритиш 
учун тупроқ тадқиқотларини бажариш ва тупроқ карталарини тузиш бўйича йўриқнома”. 
Тошкент, 2013 й. 
2. Қўзиев Р., Абдурахмонов Н.Ю. ва бошқалар “Ўзбекистон Республикаси 
суғориладиган тупроқларини бонитровкалаш бўйича услубий кўрсатма”. Тошкент, 2005 й. 
3. Қўзиев Р., Сектименко В., Исмонов А. “Ўзбекистон Республикаси тупроқ 
қопламлари атласи”. Тошкент, 2010 й. 
4. Ўзбекистон Республикаси “Ергеодезкадастр” давлат қўмитасининг Миллий 
ҳисоботлари. Тошкент, 2013-2014 йй. 
 
 
POMIDOR ZАNG KАNАSI VА UNING KELTIRАDIGАN ZАRАRI. 
O.O.Mamatqulov, J.O.No‘monov 
Farg‘ona politexnika instituti 
Pomidorda bir qancha zararkunandalar bo‘lib, ulardan biri pomidor zang kanasidir. 
Kanalar (Acariformes) turkumiga kanalar oilasiga (Tetraphdili) mansub hashoratdir.
Kanalarning keng turidir. Ular asosan pomidor ko‘chati bilan tarqalishi mumkin. Qisqa 
masofalarga uchadigan turli hashoratlarning va qushlarning tanasiga yopishib tarqaladi. 1980-
yillargacha O‘zbekistonda bu kananing zarari sezilmasdi. 1990-yillarga kelib ushbu 
zararkunandaning respublikamizda tarqalgan aryoali deyarli barcha viloyatlarni o‘z ichiga oldi. 
Turkmanistonda ham bu zararkunanda kuchli tarqalgan. Pomidor zang kanasi hozirgi kunda 
pomidor va kartoshkaning eng asosiy zararkunandalaridan biriga aylangan.
Pomidor zang kanasi yil davomida rivojlanishi ham mumkin. Bunda ochiq yerdagi 
ekinlardan kuzda issiqxonalarga o‘tib rivojini davom etadi.
Ряд1; оч 
тусли бўз 
тупроқ; 51
Ряд1; бўз-
ўтлоқи 
тупроқ; 67
Ряд1; ўтлоқи 
тупроқ; 71 Ряд1; ўтлоқи 
саз тупроқ; 67
Ряд1; ўтлоқи 
ботқоқ 
тупроқ; 62

---

19 
K‘op qismi yozda qayerda rivojlangan bo‘lsa, o‘sha yerda qishlab qoladi. Bunda yerning 
ustki qatlamida, xascho‘plar orasida nimfa holatida qishlab qoladi. Zararkunanda uchun eng 
maqbul sharoit - bu havo haroratining 25–30
0
C, namligining esa 30–40 % bo‘lishidir. Ushbu 
sharoitlarda kana rivojlanishining bir bo‘g‘ini 7 kunda ado etiladi. Bir mavsumda kana 15 dan 25 
tagacha bo‘g‘in berishi mumkin, shulardan 10–15 tasi iyun-avgustda o‘tadi.
O‘tkazilgan tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, pomidor zang kanasi asosan pomidor va 
kartoshkada bemalol va tez rivojlanadi. Undan keyingi o‘rinlarni qora va qizil ituzum, 
qo‘ypechak va baqlajon egallaydi. Qolgan ekinlarda zang kana rivojlana olmasligi tasdiqlangan.
Kana o‘simlik barglarining ham ustki, ham ostki tarafini bosishi mumkin. Dastlab 
o‘simlikning pastki barglari, novdalari zararlana boshlaydi. U asta–sekin yuqoriga qarab tarqab 
ketadi. Zararlangan novda qo‘ng’ir tusga ega bo‘lib silliqlashadi, barglarida esa sariq dog‘lar 
paydo bo’lib, umumiy ko‘rinishi qo‘ng‘ir bo‘ladi. Zararlangan gul va mayda meva nishonalari 
hamda barglari qurib to‘kilib ketadi, yirik mevalarning yuzida to’r singari rasm paydo bo‘lib, 
tirishib yorilib qoladi.
Bunday mevaning sifati va ko‘rinishi yo‘qoladi, qisman chiriy boshlaydi. Qattiq 
zararlangan o‘simlik hosili 100% nobud bo‘ladi. Аyniqsa iyul–avgust oylarida pomidor va 
kechki kartoshka ko‘p talofat ko‘radi.
Kartoshkaning ham novdalari silliqlashib, qo‘ng‘ir tusga kiradi. Barglari quriydi, 
sarg‘ayadi va vaqtidan ilgari qurib, hosil bermaydi. Zararlangan o‘simlik mevalarida (pomidor, 
kartoshka) sifat ko‘rsatkichlari o‘zaradi: nordonligi 32–35 % ga ko‘payadi: tarkibidagi quruq 
moddalar kamayadi: qand moddasi 45–72 % ga, askorbin kislotasi 41–61,8 % ga, karotin 12 -70 
% ga, quruq oqsil 52–39 % ga.
Pomidor va kartoshka ekinlarini o‘zaro uzoqroq masofada joylashtirib ekish. O‘simliklarni 
bardoshli, ya’ni baquvvat qilib o‘stirish, ulardagi boshqa zararkunandalarga (shira, kolorado 
qo‘ng‘izi) qarshi o‘z vaqtida kurash olib borish, hosil yig‘ishtirilgandan keyin o‘simlik 
qoldiqlarini daladan olib chiqib tashlab, yerni shudgorlash va qishda yaxob suvini berish.
Kimyoviy kurash sifatida quyidagi akaritsidlardan foydalanish mumkin: oltingugurt kukuni 
(15 kg/ga), karate – 0,3 l/ga, talstar – 0,5 l/ga, neoron – 1 l/ga, mitak – 2 l/ga, omayt – 1,5 l/ga 
foydalanilganda ushbu akaritsidlar o‘z samarasini beradi.