Таълим вазирлиги бухоро давлат университети


TUPROQ EROZIYASINI KELIB CHIQISH SABABLARI VA UNI



Download 5,16 Kb.
Pdf ko'rish
bet53/200
Sana22.06.2022
Hajmi5,16 Kb.
#691793
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   200
Bog'liq
0хирги туплам

 
TUPROQ EROZIYASINI KELIB CHIQISH SABABLARI VA UNI
OLDINI OLISH CHORA TADBIRLARI. 
N.X. Hakimova, M.O`ktamova 
Buxoro davlat universiteti 
 
Eroziya
(latdan 
eroziya
- eroziya) - toshlar va tuproqlarni er usti suv oqimlari va 
shamollari bilan yo'q qilish, shu jumladan moddiy qoldiqlarni ajratish va olib tashlash va ularni 
yotqizish bilan birga. 
Ko'pincha, ayniqsa, chet el adabiyotida eroziya deganda geologik 
kuchlarning bemaqsad, muzliklar, tortishish kabi har qanday halokatli faoliyati tushuniladi; bu 
holda eroziya denudatsiya bilan sinonimga ega. Ammo ular uchun maxsus atamalar ham mavjud: 
aюэnma (to'lqinli eroziya), eksaratsiya (muzlik eroziyasi), tortishish jarayonlari, yumshatish va 
boshqalar. Xuddi shu atama (deflyatsiya) shamol eroziyasi tushunchasi bilan parallel ravishda 
qo'llaniladi, ammo ikkinchisi ancha keng tarqalgan.
Tuproq eroziyasi (lot. erasio yemirilish, nurash) — tuproqning eng unumdor yuqori qatlamlari 
va tuproq osti jinslarining atmosfera yog’inlari hamda sug’orish suvlari, shamol va boshqa 
ta’sirida yemirilish jarayoni. Yuz berish darajasiga ko’ra, tabiiy va jadallashgan (yemiradigan) 
turlarga bo’linadi. Tabiiy Tuproq eroziyasi nisbatan sekin kechib, tuproq tabiiy hosil bo’lish 
jarayonida qayta tiklanib turadi. Jadallashgan Tuproq eroziyasi odamning xo’jalik faoliyati 
(madaniy o’simliklarni o’stirishda yerdan noto’gri, uquvsiz foydalanish, eroziyaga qarshi 
tadbirchoralarga rioya qilmay yerlarni o’zlashtirish, sugorish, chorva mollarni boqish


69 
o’rmonzorlarni yo’q qilish, qurilish ishlarini olib borish va boshqalar) natijasida yuz berib, 
tuproq unumdorligini sezilarli darajada pasaytirib yuboradi. Tuproq eroziyasi hosil bo'lish 
omillariga ko'ra suv ,shamol,sanoat,yaylov,mexanik tuproq eroziyasi kabi turlarga bo'linadi. 
Eroziyani nazorat qilish quyidagi tadbirlarni o'z ichiga oladi: Agrotexnik usullarning to'g'ri 
qo'llanilishini va yetishtiriladigan ekinlarning malakali almashinishini nazarda tutadigan tuproqni 
himoya qiladigan almashlab ekish. Masalan, sirt qatlamini yuvishdan zaif himoya qiladigan qator 
ekinlarini yig'ib olgandan so'ng, tuproqni himoya qiladigan va kerakli mikroelementlar bilan 
boyitadigan ko'p yillik o'tlarni ekish talab etiladi. Eroziyaga qarshi muvaffaqiyatli kurashish 
uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan agrotexnik tadbirlar. Bu er usti qatlamini himoya qilishga 
qaratilgan erigan suv oqimlarini tartibga solishdir, u gorizontal qatorlar yo'nalishiga parallel 
ravishda ekinlar yonbag'ri bo'ylab shudgorlash, ishlov berish va ekish orqali amalga oshiriladi. 
Shuningdek, nishabli erlarda molding taxtasi shudgorni qatlamsiz aylantirishsiz tuproq bilan 
ishlov berish bilan almashtiriladi. Qishloq xo'jaligida foydalanishga rad etilgan, plantatsiyalari 
kam bo'lgan hududlarda, shuningdek suv havzalari atrofida va kuchli eroziyaga uchragan tik 
joylarda suvni tartibga soluvchi o'rmon kamarlaridan iborat bo'lgan o'rmon meliorativ tadbirlari. 
Ovulyatsiyaga qarshi choralar mavjud jarliklarning o'sishi va mustahkamlanishini to'xtatishga, er 
osti oqmalarini er osti qatlamlariga o'tkazishga va tuproqni mustahkamlashga qaratilgan. 
Gidrotexnika inshootlari, ularning yordamida yog'ingarchilikning o'rmon plantatsiyalari va 
qishloq xo'jaligi amaliyotida ushlab turolmaydigan qismini ushlab turish, olib tashlash va to'kish 
amalga oshiriladi. 

Download 5,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish