Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Karimov.I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, “Sharq” 
1998 yil. 34-35 b
2. Abu Bakr Muhammad an – Narshaxiy. Buxoro tarixi. Toshkent, “O’qituvchi” 1996-
yil, 1- 36 betlar;
3. Abduhalimov. B.A. Xorazm Ma’mun akademiyasi. Toshkent, 2005 yil, 5-86 betlar;
 
 

---

31 
OG’IR METALLARNI TUPROQNING FERMENTATIV FAOLLIGIGA TA’SIRI 
Z.A.Jabbarov, N.Sh.Sultonova
O’zbekiston Milliy universiteti
 
Tuproqdagi fermentlar asosiy biokimyoviy funktsiyalarni va bir qancha muhim reaksiyalar 
uchun katalizatorlik vazifasini bajaradi[1]. Tuproqdagi fermentlar tuproqning og'ir metallar bilan 
ifloslanishini baholash uchun juda muhimdir[2]. Fermentlar faoliyatiga turli metallar turlicha 
ta’sir ko’rsatadi, ular bilan turli kimyoviy reaksiyalar kichadi[3]. Og'ir metallar tuproq 
fermentativ faolligiga bilvosita ta'sir qiladi, mikroorganizmlar populatsiyasini o’zgarishi tufayli 
fermentlar faolligi ham o’zgaradi[4]. Cd fermentlar uchun Pb dan ko'ra ko'proq zaharli 
hisoblanadi, Pb ureaza va katalaza faolligini pasaytiradi, invertaza va fosfatazaga sezilarli 
darajada ta’sir ko’rsatadi. As fosfataza va sulfatazani faoliyatini cheklab qo’yadi, lekin ureazaga 
ta'sir qilmaydi. Cd proteaza, ureaza faoliyatiga salbiy ta'sir ko’rsatib, invertazga sezilarli 
darajada ta’sir ko’rsatmaydi. Ureaza fermenti faolligini umuman cheklab qo’yadigan 
moddalarning tasir ketma-ketligi Cr > Cd > Zn > Mn > Pb [5]. Ag (I), Hg (II) va Cd (II) 
tekshirilganda boshqa og’ir metallarga qaraganda kuchliroq ferment faoliyatini cheklovchi 
metallardir [6]. B-glyukozidaza va ureaza faolligi organik moddalar, C va N nisbati va pH ga 
ham kuchli ta'sir ko'rsatadi [7]. Arilsulfataza eng sezgir tuproq fermenti bo'lib, turli tuproq 
xususiyatlarida og'ir metallarning fermentativ zaxarliligini o'rganish uchun indikator vazifasini 
bajaradi. Tadqiqotlarda 671 ta kuzatuvga asoslangan tahlilda Pb, Zn, Cd, Cu va As bilan 
tuproqning ifloslanishiga javoban yettita fermentning faolligini pasayishi aniqlangan, ifloslanish 
barcha fermentlarning faolligini quyidagi tartibda kamaytiradi: arilsulfataza > degidrogenaza > 
b-glyukozidaza > ureaza > kislota fosfataza > ishqoriy fosfataza > katalaza [8].