Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Лексикани танлаш
. 
Ҳозирги даврда лексикани танлаш нутқ фаолиятининг турига қараб амалга оширилади. 
Лексика қуйидаги принциплар асосида танланади: 
1.
Қўлланиш даражасига қараб танлаш принципи. 
2.
Мавзу бўйича танлаш принципи. 
3.
Боғлана олиш принципи. 
4.
Қўшимчалар орқали сўз ясай олиш. 

---

5.
Гап тизимида тезда иштирок этиш. 
6.
Кўп маънога эга бўлишлик принципи.
7.
Стилистик чегараланмаслик принципи. 
8.
Намуналик принципи. 
9.
Синоним сўзлардан биттасини олиш принципи. 
10.
Ўқув жараёни учун битта сўз олиш. 
Танланган лексика ўрта мактаб лексик – минимумини ташкил этади. Ҳозирги вақтда 
(лексик минимумни танлаш бўйича) И.В.Рахмонов таҳрири остида “Словаръ наиболее 
употребителъных слов” номида инглиз, немис, француз тилларидан минимум танлаш бўйича 
китоб чоп этилган. 
1975 йилда эса Ж.Жалолов ва О.Облоев томонидан ўрта мактаб инглиз тилида луғат – 
минимум нашрдан чиқди. Ушбу минимумда ўрта мактаб учун 1000 та лексика танланган. 
Лексикани ўргатишда уни методик тишкил қилиш керак. Лексикани методик ташкил 
қилиш деганда, биз нутқ фаолиятининг лексик томонини ўргатиш, лексик кўникмаларни 
шакллантириш, ўргатиш автоматлаштиришни кўзда тутамиз. 
Танланган лексик минимум тақсимланди. Лексик минимумни тақсимлаш қуйидаги 
мезонлар бўйича бўлади: 
1.
Берилган мавзу бўйича нутқ талабларини қондирилиши. 
2.
Қийинчиликларни бир – биридан ажратилган ҳолда берилиш. 
3.
Янги материални бир меъёрда киритилиши. 
4.
Янги лексик материални мустақил равишда маъносини олиш. 
5.
Лексикани мавзуларга мос келиши. 
Ўрта мактаб лексик минимумни илмий нуқтаи назардан 3 гуруҳга тақсимлаш мумкин.
1.
Актив лексика – репродуктив яъни барчи 4 та нутқ фаолияти турида қўллашни кўзда 
тутади. 
2.
Пассив лексика – рецептив яъни тинглаб тушунишда ва ўқишда қўллаш назарда 
тутилади. 
3.
Потенциал лексика – барча байналминал сўзлар, қўшимчалар орқали конверсия орқали 
ясалган сўзлар. 
Лексика устида ишлаш асосан 3 босқичда амалга оширилади. 
1)
Сўзни таништириш, тушунтириш; 
2)
Сўзни ўзлаштириш; 
3)
Сўзни мустаҳкамлаш. 
(Буни алоҳида ўқиб конспект қилиш Ж.Бўронов. “Чет тили ўқитиш методикаси китоби”). 
Лексикани ўргатишда қўлланадиган машқлар. 
Ҳозирги пайтда машқлар 2 га бўлинади. 
1.
Тил ёки тайёрлов машқлари. 
2.
Нутқ машқлари 
1 – типга асосий лексикани шаклини ўргатиш, маъносини очишда, қўлланганда учрайдиган 
қийинчиликларни йўқотиш, ўргатиш учун ўтказиладиган машқлар; 
2 – типга лексикани нутқ фаолияти турларида қўллашни ўргатиш учун ўтказиладиган машқлар.
Бу материаллар билан мустақил танишишимиз мумкин, адабиётларда етарли маълумотлар 
берилган.