Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

 
 
 
 
 
№12 Мавзу: Лексикани ўргатиш. 
Режа: 
1.
Инглиз тилини ўргатишда лексиканинг аҳамияти, ўрни, дастур талабалари. 
2.
Инглиз тили лексикани ўргатишнинг психологик ва лингвистик хусусиятлари. 
3.
Лексикани танлаш. 
4.
Инглиз тили лексикасини ўргатишни методик ташкил қилиш. 
5.
Лексик минимум танлаш, лексика устида ишлаш.
6.
Лексикани ўргатишда қўлланадиган машқлар. 
Лексикани ўргатиш тилни ўргатишни асосини ташкил қилади. Лексика ўрганиладиган ва 
ўргатиладиган сўзлар ва сўз бирикмалари йиғиндисидир.
Лексикани мукаммал эгалламай туриб, нутқ фаолияти турларини ўргатиб, бўлмайди. Инглизча 
нутқни тинглаб, ўрганган сўзлар асосида унинг мазмунини тушуниш мумкин.
Тинглаб тушунишда ҳам, лексик томон ҳисобга олинади, чунки ўқувчи сўзни билмаса уни 
гапира олмайди, билганидагина уни ўрнига қўя олади.
Ёзма нутқда лексик томон устида ишланганда уни алоҳида ишлаш талаб этилади. Ўқувчи у 
орқали мазмунли, тўғри маълумот бера олиниши учун сўзни ёза олиши, талаффуз қила олиши, 
ўқиб олиши зарур. 
Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, шуни эътиборга олиш керакки, тинглаб тушунишда ҳам 
гапириш, ўқиш, ёзишда ҳам лексикани билиш зарур. 
Лексикани ўргатиш ўқув мақсад, мазмунларига мослаштирилиб, унга жавоб берадиган қилиб 
ўргатилади.
Чет тили дастури бўйича нутқ фаолиятларини ўрганишда лекск материални ўргатиш мақсадга 
мувофиқдир.
Дастурда ҳар бир синф учун лексик минимум сони кўрсатилаган.
Унда: 5-синф-300, 6-синф-300, 7-синф-250, 8-синф-150, 9-синф-100, 10-11-синфларда-100 
тагача лексик бирлик белгиланган. 
Ҳаммаси бўлиб, дастур бўйича 1200 та лексик бирлик ўргатилади.
Инглиз тилини лексикаси ўргатилаётганда унинг психологик хусусияти ҳсиобга олинади. Ҳар 
ўқувчи уни ҳисобга олиши керак, унга таяниш, ундан фойдаланиши зарур. 
Психологик нуқтаи назаридан сўз ёки лексика мураккаб бўлиб, у оғзаки нутқни қабул қилиб 
тушунишда қўзғатувчидир. Сўзда қўзғатувчи иккита қисқа тинглаш ва кўриши томони мавжуд. 

---

Сўз эшитилади, ёзилгани эса кўрилади. Инсонни жавоби сифатида эса сўзнинг учинчи қисми 
ҳаракат қисми бор. 
Сўзнинг талаффузи ёки ёзув орқали ифодаланиши ҳаракат билан бажарилиб турилади. Сўз 
мураккаб бўлганлиги учун фақат қабул қилинмасдан балки тасаввур ҳам қилинади. 
Иккаласида ҳам инсон онгида сўзнинг тасвири ҳосил бўлади.
Демак, сўзнинг психологик тузилиши моҳияти сўзни тинглаш, кўриш ва талаффуз қилиш, 
ёзув ҳаракат томонларидан иборат. 
Инглиз тили лексикасининг лингвистик хусусиятлари уни ўрганишга таъсир қилади. 
Ўқитувчи бу хусусиятлардан ижобий фойдаланса, мақсадга эришиш осон бўлади. 
Инглиз тили лексикасининг лингвистик хусусиятларини уч гуруҳга бўлиш мумкин. 
1.
Инглиз тили лексикасини алоҳида лингвистик хусусиятлари. 
2.
Ўқувчи она тили лексикасини инглиз тили лексикаси билан таққослаганда келиб 
чиқадиган лингвистик хусусиятлар. 
3.
Ўқувчининг инглиз, она тили ва рус тили лексикаси билан таққослаганда келиб 
чиқадиган лингвистик хусусиятлар. 
1 – гуруҳга: 
1) Сўзлардаги баъзи ҳарфларнинг ўқилмаслиги: wbom, whose, what, table. 
2) Cўзларнинг кўп маъноли бўлишлиги a floor – қават, замин, пол;
3) Конвенсиянинг мавжудлиги:
4) Баъзи сўзлардаги ҳарфларнинг қоида бўйича ўқилмаслиги: put, gone, come; 
5) Инглиз тили сўзларидаги баъзи ҳарф бирикмаларининг қийин талаффуз қилиниши: thin, this, 
mathemethics. 
6) Феълларни 4 хил шаклга эга бўлиши; go-went-gone-going. 
2 – гуруҳга: 
Сўзларнинг икки тилда маъноларини тўлиқ тўғри келиши, қўшимча маъноларнинг тўғри келиши: 
Сўз маъносининг бир-бирига тўғри келмаслиги: маъносининг бир тилда торлиги 2 чи 
тилда эса кенглиги. 
Масалан: afternoon 12 – 18 га давр. 
Бу ерда инглиз тилида маънонинг буни бир сўз ўзбек тилида ифодалаш қийин. 
Она тилидаги битта сўзга инглиз тилидаги маънонинг қисман тўғри келиши. 
Масалан: чопон – a robe, дўппи – skull – cap маъно қисман яқин лекин бу кийимлар 
инглизлар йуқ. 
Инглиз тилида она тилидан 1 сўзга 2 сўзни тўғри келади: 
Қул – hand, arm 
Оёқ – Fuss,Bein 
Ўзбек тилида учрамайдиган сўзлар: a lunch hall. 
Инглизча сўзнинг талаффузи ўзбекча сўзнинг талаффузига тўғри келади. 
Масалан: magazine – ўқувчи эшитилиш билан фикрига “магазин” келади, лекин у ойнома 
деб таржима қилишини билмайди. 
3 – гуруҳ:
1) Учала тилда ҳам бир хил маъно, мазмунга тўғри келадиган байналминал сўзларнинг 
мавжудлиги finish, start, foossball. 
2) nemis ва рус тилларида сўзларнинг маънолари тўғри келиб, ўзбек тилида эса уларни битта 
маъно сўз билан берилиши: 
hand – тирсак arm – қўл
локотъя
3) nemis ва рус тилларида предлогларнинг мавжудлиги, ўзбек тилида эса улар йўқ. 
on, to, for, from. 
Ўқитувчи лексикани ўргатишда уларнинг юқлридаги 3 гуруҳ хусусиятларини ҳисобга 
олиши керак.