Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

ESHITISHDA MUAMMOLARI BO‘LGAN BOLALAR TA’LIM 
JARAYONIDA QO‘LLANUVCHI O‘YINLI TEXNOLOGIYALAR 
NAZAROVA DILDORA ASOTOVNA
TDPU dotsenti, p.f.n. 
VASILOVA KOMILA KOBILJONOVNA 
Nizomiy nomidagi TDPU magistri 
Eshitishda muammolari bo‘lgan bolalar ta’lim jarayonida qo‘llanuvchi 
o‘yinli texnologiyalardan foydalanish katta ahamiyatga ega.Chunki bolalarning 
ijodiy fikrlashi, mustaqil bilim egallash ko‘nikmalarini rivojlantirish va o‘zlarida
mujassamlashgan bilim, ko‘nikmma va malakalarni yangi vaziyatlarda qo‘llash 
orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirishda didaktik o‘yinlar muxim rol 
o‘ynaydi.Kundalik xayotdagi ijtimoiy munosabatlarni, tabiat va tabiiy 
xodisalarning obeektlari o‘rtasidagi aloqani badiiy ko‘rinish tarzda yoritish 
asosida vujudga keltirilgan muammolarni bolalarning o‘zlaridagi bilim 
zaxiralariga tayangan xolda, xamkorlikda, bosqichma-bosqich xal etish 
jarayonida yangi bilimlarni egallashga qaratilgan didaktik o‘yinlarni ijodiy 
o‘yinlar deb atash lozim[2].Bolalarning ijodiy izlanishi, mustaqilligi, mantiqiy 
fikrlashini rivojlantirishda, qo‘shimcha bilim olishga bo‘lgan extiyojlarni 
qondirishda ijodiy o‘yinlar muxim axamiyat kasb etadi.
Ta’lim jarayonida vujudga keltirilgan muammoli vaziyatlarni bolalar 
guruxining o‘zaro xamkorlikda avval o‘zlashtirilgan bilim , ko‘nikma va 
malakalarni ijodiy qo‘llash va izlanish orqali xal etishga zamin tayyorlaydigan 
didaktik o‘yinlar deb atash lozim[4]. Bunada surdopedogog tomonidan tavsiya 
etilgan topshiriqlarni bajarib, ko‘rgazmali qurollarga tayangan xolda, o‘z 

---

71 
javoblarini asoslaydilar. Mazkur didaktik o‘yinli mashg‘ulotlarda xamma bolalar 
xamkorlikda ishlaydilar, avval o‘zlashtirgan bilimlarini yangi vaziyatlarga 
qo‘llab yangi bilimlarni egallaydilar. Bu esa bolalarning o‘z bilimlariga, 
iqtidoriga ishonch uyg‘otadi va xar bir bola sidqidildan xamda jiddiy 
tayyorgarlik muvaffaqiyat garovi ekanligini anglagan xolda bilim olishga
kirishadi.Shu sababli surdopedogog vazifalarni bosqichma-bosqich amalga 
oshirishi zarur.Didaktik o‘yinning maqsadi, vazifalari, borishi, mantiqiy 
ketnma-ketligi, bolalar bajarishi lozim bo‘lgan topshiriqlarni aniqlash va 
rejalashtirish;Didaktik o‘yin davomida bolalar oldiga qo‘yiladigan o‘quv-bilish 
xarakteridagi muammoli vaziyatlar tizimini vujdga keltirish yollarini aniqlash 
va loyixalash; Bolalarning didaktik o‘yining maqsadi va vazifalari bilan 
tanishtirish, didaktik o‘yin talab etadigan vazifalarni taqsimlash va xar bir 
bolaga tegishli aniq yollanmalar, ko‘rsatmalar berish;Mazkur o‘quv-bilish 
xarakteridagi muammoli vaziyatlarni xal etishda bolalarning avvalgi 
mavzulardan o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalarni tanish, odatiy va 
yangi kutilmagan vaziyatlarda qo‘llash imkoniyatini aniqlash.Bolalarning
didaktik o‘yinga tayyorgarlik faoliyatini kuzatish va nazorat. 
Ta’lim – tarbiya jarayonini xozirgi zamon talabiga mos xolda xar bir 
mavzu mazmuniga bog‘liq xolda bolalarni kasbga yollashi va shu kasblarni 
egallashlari uchun qanday bilimlarga ega bo‘lishi kerakligini qayd etishi lozim. 
Didaktik o‘yinli mashg‘ulotlar ichida konferensiya mashg‘ulotlari 
muxim o‘rin tutadi[2]. KOnferensiya mashg‘ulotlari bolalarning bilish 
faoliyatini faollashtirishda, ilmiy dunyoqarashni kengaytirishda, ularni
qo‘shimcha va maxalliy materiallar bilan tanishtirishda muxim axamiyat kasb 
etadi. Ta’lim jarayonining muvaffaqiyatini surdopedogogning ilmiy-metodik 
saviyasiga va pedagogog maxoratining yuqori darajada bo‘lishi, zamon bilan 
xam nafasligini, bolalarning bilish faoliyatini faollashtirish va boshqarish 
ko‘nikmalariga bog‘liq bo‘ladi.Maxsus ta’limda boshqa didaktik o‘yinlar bilan 
bilan bir qatorda o‘yin mashqlaridan oz-o‘rnida va samarali foydalanish 
maqsadga muvofiq.
Zamon bilan xamnafas ishlayotgan xar bir surdopedogog bolalardagi 
orzularni amalga oshirish uchun ta’lim jarayonida shunga o‘xshash o‘yinlarni 
o‘z vaqtida o‘tkaizshi bolalarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini orttirishi va 
bilim faoliyatini faollashtirishga zamin tayyorlaydi.Bugungi kunda ta’lim 
tizimiga, jumladan maktabgacha ta’lim tizimiga xam yangi pedagogik 
texnologiyalar, interfaol usullar kirib kelmoqda. Bu texnologiyalarning mazmun 
moxiyatini, asosiy tamoyillarini, qonuniyatlarini, ulardan samarali foydalanish 
yo‘llarini amaliyotchi tarbiyachi va o‘qituvchilarga yetkazib berish pedagogika 
fani oldida turgan dolzarb muammolardan biridir.
«Texnologiya» yunoncha so‘z bo‘lib, «techne» — «maxorat», «san’at» 
va «logos» — «tushuncha», «o‘rganish» demakdir., Texnologiya so‘zi zamirida 
jarayonlarni amalga oshirish usullari va vositalari xaqidagi bilimlar yig‘indisi, 
shuningdek, ob’ektda sodir bo‘ladigan sifat o‘zgarishlari tushuniladi.Ta’lim 
texnologiyasi tushunchasi ta’lim maqsadiga erishish quroli, ya’ni oldindan 
loyihalashtirilgan ta’lim jarayonini yaxlit tizim asosida bosqichma-bosqich 

---

72 
amaliyotga joriy etish va shu maqsadga erishishning metod, usul va vositalari 
tizimini, ta’lim jarayonini boshqarishni ifodalaydi[1].
Pedagogik texnologiyaning markaziy muammosi bola shaxsini 
rivojlantirish orqali ta’lim maqsadiga erishishni ta’minlashdan iborat. Pedagogik 
texnologiyaning tamoyillari quyidagilardir: kafolatlangan yakuniy natija, 
ta’limning samaradorligi, qaytuvchan aloqaning mavjudligi, ta’lim maqsadining 
aniq shakllanganligi. 
O‘yin texnologiyasi ham o‘yin metodidan o‘zining aniq maqsadi, amalga 
oshirish kerak bo‘lgan jarayonlarning mantiqiy ketma-ketligi va o‘zaro 
bog‘liqligi, oldindan belgilangan natijalarga erishish kafolati bilan farq 
qiladi.O‘yin faoliyat sifatida maqsadni belgilab olish, rejalashtirish va amalga 
oshirish, natijalarni tahlil qilishni qamrab oladi va bunda shaxs sub’ekt sifatida 
o‘z imkoniyatlarini to‘la amalga oshiradi.O‘yinli faoliyatni motivatsiyalash 
o‘yin xarakterining musobaqalashish shartlari, shaxsning o‘zini namoyon qila 
olishi, o‘z imkoniyatlarini amalga oshirish ehtiyojlarini qondirishdan kelib 
chiqadi.Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, yuqoridagi nazariy asoslardan 
foydalanish maktabgacha ta’lim-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirishga 
xizmat qiladi.