Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

Литература 
1. 
https://indicator.ru/label/ontogenez 
2. 
https://kopilkaurokov.ru/logopediya/prochee/ontogenez_rechi 
3. 
РАН.Н и РАО В.М «Ранняя диагностика нарушений развитие речи. 
Особенности речевого развития у детей с последствиями перинатальной 
патологии нервной системы». 2015г. 
4. 
https://kopilkaurokov 
5. 
Т.Е. Браудо, М.Ю. Бобылова, М.В. Казакова. « онтогенез речевого 
развития».2017г 
МАКТАБДАН ТАШҚАРИ ТАЪЛИМДА ИЛҒОР ҲОРИЖИЙ 
ТАЖРИБАЛАР 
Пулатова Дилдора Тургуновна - Педагогика 
фанлари бўйича фалсафа доктори, А.Авлоний 
номидаги халқ таълими муаммоларини ўрганиш ва 
истиқболларини белгилаш илмий-тадқиқот институти 
Аннотация: 
В этой статье содержится информация о внешкольном 
образовании, его роли и значении в осмысленной организации жизни детей. 
Высказывались мнения о дополнительном образовании в зарубежных 
странах и его лучших практиках. 
Аннотация: This article provides information on out-of-school education, 
its role and importance in the meaningful organization of children's lives. 
Opinions were expressed about additional education in foreign countries and its 
best practices. 

---

170 
Таълим тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар келажагимиз бўлган 
ёшларни ҳар томонлама етук, комил инсон бўлиб етишишига хизмат 
қилади. Халқ таълими тизимидаги мактабдан ташқари таълим 
муассасалари келажак авлодни ҳаётда етук шахс бўлиб етишишида, 
муносиб касб-ҳунарни эгаллашида, мавжуд иқтидор ва қобилиятини 
ривожлантиришида муҳим роль ўйнайди. 2019 йил 30 сентябрь куни 
Президентимиз томонидан “Халқ таълими тизимидаги мактабдан ташқари 
таълим самарадорлигини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 
ПҚ 4467-сон Қарори қабул қилинди. Бу қарор ўз вақтида муносиб қабул 
қилинган ҳужжат бўлиб, ҳозирги кун учун ниҳоятда долзарбдир.
Ҳозирги глобал жамиятда ўқувчи таълим-тарбияси учун атроф 
муҳитнинг комплекс ёндашуви етарлича бўлмаса ёки ота-она ва бошқа 
муассасалар ўз вазифаларига масъулият билан ёндашмасалар келгусида 
боланинг ҳаётда ўзининг муносиб ўрнига эга бўлолмаслик каби салбий 
оқибатлар вужудга келиши мумкин. Кишининг қобилияти маълум бир 
фаолият турига жалб қилиш орқали ривожланади. Маълумки, бола 
лаёқатини ривожлантириш, уни иқтидорини рўёбга чиқариш учун 
меҳнатсеварлик ва ишчанлик талаб этилади.
Хорижда бу таълим тури бўйича маълумотларни ўрганишимиз 
жараёнида болаларни қўшимча таълим олиш тажрибаси қуйидагича 
эканини кўрдик. Мактабдан ташқари таълим муассасалари Шарқий 
Европа, Хитой, Куба, Вьетнам, Шимолий Корея ва бошқа давлатларда 
ривожланиб бормоқда. Европа мамлакатларида бир қатор тўгараклар 
тизими мавжуд бўлиб, бола ихтиёрий равишда истаган тўгарагига 
қатнашиши мумкин. Бундай тўгараклар диний ва жамоат ташкилотлари, 
ота-оналар, фондлар томонидан молиялаштирилади. Бундай таълим 
ҳорижда “норасмий таълим” (Non-formal education), муқобил таълим 
(алтернатив таълим) (alternative education) деб номланади. 
Россия 
Федерациясининг 
“Таълим 
тўғрисида”ги 
Қонунига 
мувофиқ1992 йилдан мактабдан ташқари таълим ташкилотлари номи 
ўзгариб қўшимча таълиммуассасалари деб номлана бошланди.Ҳозирги 
кундаФедерацияда Квонториумлар фаолияти ҳам анча ривожланган бўлиб 
бу бир қатор йўналишларга бўлинади. Кванториумлар ўзи нима? 
Кванториумлар техник ва табиий илмий фанлар соҳаларида қўшимча 
таълимни амалга ошириш шаклидир. Шунингдек турли тадқиқот ва 
муҳандислик соҳаларида: саноатдизайни квантуми, саноатробоквантум, 
биоквантум, наноквантум, геоквантум, aвтоквантум, aэроквантум, 
космоквантум, энерджиквантум, IT- квантум, VR/AR- квантум, Data-
квантум, хайтек. Бу квонториумларда бола ҳоҳлаган соҳаси бўйича 
керакли билимни эгаллайди. Техник қобилияти ривожланади.
Белоруссияда мактабдан ташқари таълим тизими ўзининг кўп йиллик 
бой тажрибасига эга. Бу муассасаларининг техник ижодкорлик 
йўналишидаги фаолияти боланинг техник билимларини ривожлантириш ва 
ҳаётий кўникмаларини таркиб топтириш билан мазмундор. Рус педагог 
олимлари ўзларининг бола тарбиясига оид асарларида боланинг мактабдан 

---

171 
бўш вақтини унумли ва мазмунли ташкил этиш масаласига алоҳида 
тўхталиб, мактабдан ташқари таълим муассасаларининг роли беқиёс 
эканлигини таъкидлашган.
Японияда жисмоний тарбия, бадиий ижодиёт, миллий санъат 
йўналишида фанлар ўқув дастурига киритилмаган. Ҳар бир ўқувчи бепул 
қўшимча машғулотларда мажбурий иштирок этиши орқали бу 
йўналишдаги билим ва кўникмалар билан танишадилар.Жанубий Корея 
давлатида бундай муассасалар алоҳида ташкил этилмаган, лекин боланинг 
касб-ҳунарга оид кўникмаларини ривожлантириш мақсадида мактаб 
худудида тўгаракларни ташкил этиш жорий этилган. Бу тўгараклар техник 
йўналишида анча ривожланган бўлиб, боланинг инновацион қобилиятини 
янада ривожлантиради. Бирор янгиликни ихтиро қилиш учун дастлабки 
кўникмаларни пайдо қилади.
Финландияда таълим ниҳоятда эркин муҳитда бўлиб, бола ўз ҳохиш 
ва истакларига кўра таълим жараёни қатнашчиси бўлиши мумкин. 
Ўқитувчи маъруза асосида дарсни ташкил этмай, балки амалий ишлар 
билан болаларни таълим жараёнига жалб этади. Қўшимча таълим 
мазмунини берувчи бундай таълим боланинг ўз иқтидор ва 
қобилиятларини намоён этиши учун катта имконият яратиб беради.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, боланинг мактабдан ташқари вақтда 
ўз вақтини мазмунли ташкил этиши, ҳунарга оид дастлабки билим ва 
кўникмларнинг таркиб топиши, ҳаётга тайёргарлик даражаси мактабдан 
ташқари таълим муассасаларида ривожланиши билан белгиланади. 
Шундай экан хорижий давлатларнинг қўшимча таълим бўйича илғор 
тажрибаларини ўрганиш, таҳлил этиш, унинг бизнинг минталитетга ҳос 
бўлган жиҳатларини амалиётга татбиқ этиш муҳим ҳамда ҳозирги кун учун 
долзарбдир.