|
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Выготский Л. С. Игра и ее роль в психическом развитии ребенка//
Вопросы психологии. 1966. №6.С.6-9.
2.
Лисина М.И. Формирование личности ребенка в общении
Питер.-2009.-320 с.
3.
Maxсудова M. Muloqot psixologiyasi. 0 ‘quv qo'llanma. - Т.: “Turon-
Iqbol” nashriyoti, 2006.-119 b.
MAXSUS MAKTABGACHA TALIM MUASSASALARIDA
MEHNAT KO‘NIKMALARINI ShAKLLANTIRISH
Lola
Ibragimova
Sayfitdinovna
-
"Surdopedagogika va inklyuziv ta’lim" kafedrasi katta
o‘qituvchisi
Yoqutxon Abdumutalibova Ikromjon qizi -TDPU
4-bosqich talabasi
Maxsus maktabgacha talim muassasalrida bolalarni mehnatga jalb qilish,
ilk yoshdan boshlanib, o‘sib kelayotgan avlodni axloqiy va aqliy kamol
topishida muhim o‘rin egallaydi.
Maxsus
maktabgacha
talim
muassasalarida mehnat tarbiyasining asosiy vazifasi bolalarda mehnatga to‘g‘ri
munosabatni tarkib toptirishdan iborat[1]. Bolalarda mehnatsevarlikni
shakllantira borib, ularni oldilariga maqsad qo‘yishga, maqsadga erishish
yo‘llarini qidirib topishga, maqsaddan tegishli natija olishga o‘rgatiladi, va
bunda maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar mehnati faoliyati xususiyatlari
hisobga olinadi. Maxsus maktabgacha talim muassasalarida mehnat faoliyati
hamma vaqt intilishni bolalarni maqsadga muvofiq yo‘nalishni nazarda tutadi.
Mehnat malum jismoniy va aqliy kuch sarf qilishni talab qiladi[2]. Bolalarni
mehnatga qiziqtirish ruhida tarbiyalashda ularni mehnatning natijalarini
solishtirish tarbiyachidan katta mahorat talab qiladi. Bunda bolalar mehnatning
yaxshi va yomon sifatlarni bilib oladilar. Mehnatning oxirida natijalarini
yakunlash bolalarga muayyan tarzda tasir etadi. Masalan tarbiyachilar: “Bolalar
qaranglar-chi, biz o‘yinchoqlarni qanday toza yuvdik, hammamiz birgalikda,
inoq ishladik, hamma ishni tez tugatdik” deb bolalarga aytadi. Bolalar mehnat
qilishlarida ular o‘rtasidagi munosabatga talim-tarbiya nazaridan qaralganda,
axloqning ijtimoiy normalarini faol tarbiyalash, bolalarda guruh fikri bilan
kelishishni shakllantirish, bolalar mehnatlaridagi kamchilik va yutuqlarga
muntazam etibor bilan qarash, tarbiyachi tomonidan mehnatning natijasi
baholanadi. Bunda bolalarda o‘rtoqlarini mehnat faoliyatiga nisbatan qilingan
ishlarining natijalarini to‘g‘ri baholay olish ko‘nikmalari hosil bo‘ladi.
Bolalarning o‘yin jarayonida bajaradigan harakatlarining ko‘pchiligi kattalar
mehnat jarayoniga: ovqat pishirish, idish tovoqlarni yuvish, uyni yig‘ishtirish,
kir yuvishni tasvirlashga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bu o‘yin orqali kattalar
mehnatiga taqlid qilish istagi asosida ifodalanadi. O‘yinda bolalar maxsus
166
yaratilgan o‘yin sharoitida kattalarning o‘yin faoliyatini, ularni o‘rtasiddagi
munosabatlarni ifoda etadilar[3]. Bunday o‘yinlar orqali bolalarda quvonish,
qoniqish xissi uyg‘onadi. Tarbiyachi kattalar mehnati bilan tanishtiruvchi
o‘yinlar orqali bolalar o‘yiniga rahbarlik qiladi va kerak bo‘lsa, unda o‘zi
ishtirok etadi. Maxsus maktabgacha talim muassasasining kichik yoshdagi
bolalar bilan ishlashda mehnat tarbiyasi o‘ziga xos ravishda olib boriladi. Bu
yosh guruhida o‘z-o‘ziga xizmat qilish malakasini egallab borib, bolalar ko‘proq
mustaqillikni, kattalarga kamroq tobe bo‘lishni xis qila boshlaydilar. Kichik
guruhda bolalar o‘z-o‘ziga xizmat qilishni ancha qiyin kechadi. Bunday
paytlarda ularga o‘yinchoqlardan foydalanib: “Bolalarning qanchalik toza
yuvinayotganliklarini,
kiyimlarini
stul
suyanchig‘iga
chiroyli
qilib
ilayotganlarini ayiqcha tomosha qilib turganini” tarbiyachi bolalarga aytib
o‘tadi. Kichik guruh bolalar mehnati o‘yini o‘rtasidagi bog‘liqlikning ularning
o‘yin uchun zarur ishlarni bajarishlari jarayonida kuzatish mumkin. Maxsus
maktabgacha talim muassasalarining o‘rta yoshdagi bolalarda mustaqil mehnat
faoliyati, bazi xollarda mehnat mazmuni ularni o‘yin faoliyatida olib kelsa-da,
uncha aniq namoyon bo‘lmaydi, buni ayniqsa maishiiy harakterdagi o‘yinlarda
ko‘pincha kuzatish mumkin. Bayramga tayyorlanayotib bolalar qo‘g‘irchoq
xo‘jaligini tartibga keltiradilar, qo‘g‘irchoq ko‘ylagining yuvib dazmollaydilar,
qo‘g‘irchoq ko‘ylagining uzilgan tugmasini adaydilar. Bu yoshdagi bolalar
o‘yinda mehnat jarayonlari epizodli harakter kasb etadi, bu bolalarni shaxsiy
tashabbusi bilan yuzaga keladi, tarbiyachi ularni qo‘llab quvvatlaydi[4].
Bolalarda xali asbob bilan ishlash malakasi shakllanmagan va mehnat
jarayonining harakteri bolalarga xali tanish bo‘lmagan asbobdan foydalanishga
aniq ko‘rsatma berilmagan xollarda mehnat faoliyati emas balki o‘yin ustunlik
qiladi. Asboblar: bolg‘a, qaychi, mo‘yqalam, qog‘oz, yog‘och, karton bilan
ishlashning amaliy usullarini egallamagan bolalar jihozlarni olgach odatda o‘z
faolliklariga ko‘ra harakat qilishga intiladilar. Bu harakatlar o‘z mazmuniga
ko‘ra o‘yinda: kichkintoylar stol ustiga narsalarni terib chiqadilar, so‘ngra ularni
stol ustida yumalatadilar. Bu xolatlar tabiiydir. Mehnat qurollari asboblarining
xossasining sifatini bilish uchun bolalar mehnat asboblaridan o‘yinchoq sifatida
foydalanadilar. Bolalarning mehnat faoliyatiga o‘yin orqali tushuntirish
tarbiyachidan katta mahorat talab qiladi. O‘yin bilan mehnat o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘liqlikni mehnatga qiziqishni rivojlantirishga ta’sir etuvchi omil sifatida
qaraladi. Bolalarda mehnatga to‘g‘ri munosabatni tarbiyalash jarayonida hilma-
xil uslublardan foydalaniladi: mehnat topshiriqlarini bajarishdagi intilishlarini
rahbatlantirish, tirishqoq, tashabbuskor bolaningni jamoaga bo‘lgan etiborini
qaratadi. O‘yin orqali kichik, o‘rta yosh guruhlaridan tashqari katta va maktabga
tayyorlov guruhida ham bolalarni mehnatini o‘yin orqali davom ettiriladi. Katta
va maktabgacha tayyorlov guruhlarida bolalarga badiiy adabiyotlar, kattalrning
xikoyalari, televidiniya va radio eshittirishlar tasirida ham kengaytirib boriladi.
O‘yin mazmuni orqali bolalarning asosan turli manbalardan olgan tassurotlarini
belgilasa, o‘yin harakatlari hilma-xil o‘yinchoqlarning, yasama o‘yinchoqlarning
moslamalarining mavjudligi tufayli yuzaga keladi, o‘yinga yangiliklar kiritiladi.
Bolalarga guruh xonalarini yig‘ishtirish, stollarni mashg‘ulotlarga tayyorlash,
167
tabiatdagi mehnat faoliyatlari: jo‘yaklarni chopish, piyoz ekish, ko‘chat
o‘tkazish, urug‘ sepish, sug‘orish kabi ishlarni bolalarga mashg‘ulotlar asosida
o‘rgatiladi. Bu mashg‘ulotlarda ko‘chatlar uchun yashiklar, qushlar uchun inlar
tayyorlanadi, o‘yinchoqlar, kitoblar tamirlanadi. Bolalarda mehnat tarbiyasi
orqali ona yurtimizni gullab yashnashi uchun o‘z mehnatlari orqali xissa
qo‘shishlarini bolalar asta-sekinlik bilan tushunib boradilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
