Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

Foydalanilganadabiyotlar: 
1.Oʻ. Tolipov., M.Usmonboyeva. “Pedagogik texnologiyalarning 
tatbiqiyasoslari”, Toshkent. Oʻz. Res. Fanlar akademiyasi “Fan” nashriyoti, 
2006. –B .164. 
2.T.Gʻafforova., Sh.Nurillayeva., O.Haydarova. “Boshlangʻich sinflar 
uchunOnatili va oʻqishdan didaktik materiallar”. Toshkent: “IlmZiyo”, 2004. –B 
.164. 
3.G.A.Haydarova.,K.Pardayeva.,B.N.Gapparov.“Xalqpedagogikasi”.Tos
hkent: “Tafakkur”,2009. 
ESHITISHDA NUQSONI BO‘LGAN BOLALARNI LOYIHALASH 
FAOLIYATIGA O’RGATISH TEXNOLOGIYALARI 
RASULEVA MUNISA ALIJONOVNA 
Nizomiy nomidagiTDPU magistri 
Inson hayotida og‘zaki nutqni ahamiyatini, kar bolalarni uni egallash 
imkoniyatini inobatga olgan holda kar bolalar uchun maktablar o‘z oldiga 
o‘quvchilarni og‘zaki nutqga o‘rgatish masalasini qo‘yadi. Og‘zaki nutq ta’lim 
jarayonining boshidanoq muomala vositasi sifatida shakllanadi, chunki bolalar 
atrofdagilar bilan munosabatga og‘zaki nutq shaklda kirishadi. Muomalaga 
kirishish jarayonida ular tilning leksikasini, grammatikasi egallab boradi. 
Eshitishni buzilishi og‘zaki nutqni qabul qilishga o‘rgatish va talaffuz 
malakalarini rivojlantirishga qaratilgan maxsus ishlarni o‘tkazishni talab etadi. 
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni og‘zaki nutqini shakllantirishning ikki 

---

63 
yo‘nalishi mavjud[2]. Har ikki yo‘nalish ham o‘z vazifalariga ega, ular 
maqsadga erishishni metodik usullarini qamrab oladi. O‘qitishni mazmunini 
murakkabligi bola rivojlanishida og‘zaki nutqni katta ahamiyatga egaligini tan 
olinishi bilan ushbu ish bo‘limiga katta soatlar ajratilganligi izohlanadi. 
Tayyorlov sinfida ona tiliga xaftada beriladigan 8 soatdan 4 soat og‘zaki nutqni 
o‘rgatishga ajratishadi. Og‘zaki nutq ustida ishlash eshituv idrokini rivojlantirish 
va talaffuzga o‘rgatish bo‘yicha yakka mashg‘ulotlarda davom ettiriladi[1]. 
So‘zlashuv nutqiga o‘rgatish kar o‘quvchilar uchun eng oddiy bo‘lgan nutq 
shaklidan daktildan boshlanadi. Biroq o‘qituvchi o‘quvchilarga ma’lum 
qilayotgan barcha so‘zlarni u albatta daktillash bilan birgalikda og‘zaki aytish 
shart. Shunday qilib o‘quvchilar o‘qishni birinchi kunlaridanoq o‘qituvchi 
nutqini ikki shaklda daktil va og‘zakida qabul qilishga o‘rganishadi[3]. O‘qitish 
jarayonida eshituv apparatlaridan foydalanish o‘quvchilarga o‘qituvchi nutqini 
ko‘ruv-eshituv orqali qabul qilishga imkon beradi. Muloqotga kirishishni 
egallash jarayonida o‘quvchilar so‘z materiallarni qabul qilishni ko‘p qismi ham 
daktil ham og‘zaki o‘rganishadi, chunki daktil nutqining barcha materiali 
eshituv-ko‘ruv orqali og‘zaki nutqni qabul qilishga ham shart hisoblanadi. 
Ammo og‘zaki nutqni o‘rgatishni ikkinchi yo‘nalishi – o‘quvchilarda talaffuz 
malakalarini shakllantirishdir. Ish ikki yo‘nalishda olib boriladi. Birinchisi 
o‘quvchilarni doimiy ravishda o‘qituvchi singari barcha daktil materiallini 
og‘zaki bayoniga undash bilan bog‘liq. Bu talablar o‘quvchilarning nutq harakat 
apparatini faollashuviga asos bo‘ladi, so‘zlarni talaffuzini yaqin o‘zlashtirishga 
zamin yaratadi. Talaffuzga o‘rgatishni ikkinchi yo‘nalishi, asosiy talaffuz 
ustidagi sistematik ishni nazarda tutadi. Biroq bu holatda ham nutqni muloqot 
quroli sifatida shakllantirishga yo‘naltirish o‘z kuchida qoladi. bu shuningdek 
nutqiy materialni tanlashga (muloqotda zarur bo‘lgan so‘zlar) va talaffuz 
malakalarini ishlash jarayoniga ham ta’luqli holda o‘tkaziladi[4].
Kar bolalar tomonidan og‘zaki nutq shaklini egallanishi daktil nutqiga 
qaraganda qiyinroq o‘zlashtiriladi. Karlar maktabida bolalarni muloqot quroli 
sifatida shakllantirish bu nutq turiga o‘rgatish ta’limni birinchi kunlardan
boshlanadi. Tayyorlov sinfida og‘zaki nutqni shakllantirish tilga o‘rgatishni 
umumiy tizimiga kiritiladi va daktil nutqining ilgarilovchi rivojlanish sharoitida 
amalga oshiriladi.