Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

Ключевые слова: начальное образование, текст, текст стихотворения, 
текст сказки, текст рассказа, текст притчи, повествовательный текст, текст 
загадки, текст пословицы, текстовое произведение. 
“Harbiravlodoldigainsoniyatyaratganjamikiboyliklarni, 
bilimlarnio’rganish, 
o’zlashtirishvarivojlantirishvazifasituradi. 
Hayottaraqqiyotivajamiyatrivojinishusiztasavvuretibbo’lmaydi. 
Buvazifaniamalgaoshirishningbirdan 
-
biryo’lita’limtiziminitinmaytakomillashtiribborishorqaliyoshavlodniilm-
fanasoslaribilanchuqurqurollantirishdir. 
Zero, 

---

300 
ilmolishyo’lidagiizlanishinsonninge’tiqodivadunyoqarashinishakllantiradi, 
ma’naviy-axloqiykamolotsariyetaklaydi." 
Boshlang’ichta’limtizimiyuqoridasanalgansifatlarnitakomillashtirishvari
vojlantirishdapoydevorbo’libxizmatqiladi. 
Boshlang’ichsinflardaturlixildagimatnlardanfoydalanishhamdaularustidaishlasho
’quvchilardabirqanchaijobiyxislatlarnirivojlantirishgayordamberadi. Bular: 
-bolalarning atrof- muhit haqidaga tasavvurlarini boyitadi; 
-ijodiy fikrlashni o’stiradi; 
-voqeylikka tanqidiy yondashadi; 
-o’quvchining kompetentligini rivojlantiradi; 
-matn ustida ishlash orqali o’quvchi nutqi o’sadi; 
-asar qahramonlarining xatti-harakatlarini baholaydi; 
-asar voqealari o’rtasidagi bog’lanishni aniqlashni o’rgatadi; 
-to’g’ri, ravon va ifodali o’qishni o’rganadi; 
-tahlil qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarish sifatlari takomillashadi. 
“Matn ustida ishlash , eng avvalo, o’quvchini tez, to’g’ri, tushunib va 
ifodali o’qishga o’rgatadi, o’rganilayotgan asarning mazmun mohiyatini 
mustaqil tahlil etish va o’zlashtirishga tayyorlaydi, axloqiy-estetik jihatdan 
tarbiyalashga xizmat qiladi. Umumiy o’rta ta’limning Davlat ta’lim standarti 
(DTS) va o’quv dasturida matn ustida ishlashning alohida ajratib ko’rsatilishi 
ham bejiz emas.” 
Boshlang’ich sinf o’qish darlarida turli xil matnlardan foydalaniladi. 
Masalan: she’r matni, ertak matni, hikoya matni, masal matni, rivoyat matni, 
topishmoq matni, maqol matni va hokazo. 
Bu matn turlari o’quvchining yosh xususiyatiga, dunyoqarashiga, 
tabiatdagi o’zgarishlar, yil fasllari, bayramlar, alohida nishonlanadigan kunlar 
ketma-ketligiga qarab va shulardan kelib chiqib tanlanadi. O’qish darsliklariga 
nazar tashlasak yuqorida sanab o’tilgan matn turlari bir- birini izchil to’ldirib 
berib boriladi. Bitta hikoya matni keltirilgan bo’lsa undan so’ng hikoyaga mos 
maqol, topishmoq berilganini ko’ramiz. Bular o’z navbatida matn ustida ishlash 
jarayonida qo’l keladi.
Matn ustida ishlash jarayonida quyidagi ish turlaridan foydalanish 
maqsadga muvofiq sanaladi: 
1. 
Lug’at ustida ishlash 
2. 
Matn mazmunini qayta hikoyalash 
3. 
Matn asosida tuzilgan test topshiriqlaridan foydalanish 
4. 
Matn asosida tuzilgan savol va topshiriqlardan foydalanish 
5. 
Matn mazmuniga mos surat chizish 
6. 
Matn mazmuniga mos yangi matn yaratish. 
Yuqoridagi ish turlarini keeling bir matn misolida ko’rib chiqamiz. 4-
sinf O’qish darsligidan “Erkacholning o’rigi” matni