Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 
1. Мирзиёев Ш. –Эркин ва фаровон, демократик давлатни 
биргаликда барпо этамиз. Тошкент “Ўзбекисток” 2016 йил. 
2. Умарова М., Ҳакимова Ш. – Ўқиш ва ёзув дарсларининг 
самарадорлигини ошириш. Тошкент “Ўқитувчи” 2002 йил.
3. Матчонов С., Ғуломова Х., Йўлдошева Ш., Нисанбаева А. –Ана 
milin okыtu cистемасын. –Тошкент ТДПИ 2013 йил. 
4. Қосимова К., Матжонов С., Ғуломова Х., Йўлдошева Ш., Сариев 
Ш.
– Она тили ўқитиш методикаси. Тошкент, Ношир нашриёти 2009 
йил 
BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING BILIM 
SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA TA’LIMIY O’YINLARNING ROLI 
DONIYAROV MAVLONBEK-JDPI 
Boshlang’ich ta’lim fakultetio’qituvchisi, 
ISMATOVA MOHINA-JDPI talabasi 

---

31 
Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun darslarda o’yinlardan foydalanish 
katta ahamiyatga ega. Chunki o’yin kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning 
sevimli faoliyati hisoblanadi. O’yinlar yordamida o’zlashtirishi qiyin bo’lgan 
mavzularni tushuntirishda ham keng foydalanish samarali natija beradi. Ta’limiy 
o’yinlar o’quvchilarning shaxsini, mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, 
ularda o’quv va mehnat faoliyatini tashkil etish va atrofidagilar bilan tez 
munosabatga kirishib keta olish xususiyatlarini rivojlantiradi. Boshlang’ich sinf 
darslarida foydalaniladigan o’yinlarda o’quvchilarning o’zlashtirishini hisobga 
olgan ta’limiy vazifalarning bo’lishi muhimdir. O’qituvchi darslarda o’yinlardan 
foydalanar ekan, uning o’quvchilar uchun qiziqarli va ular diqqatini 
to’playdigan turlariga e’tibor qaratishlari lozim.
Ta’limiy o’yinlarning mantiq, harakat va qoida kabi tarkibiy 
komponentlari bor.
O’yin mantiqi asosan uning sarlavhasida aks etadi. 
O’yin harakatida o’quvchilarning bilish faolligini oshirishga, 
o’quvchilarning o’z qobiliyatini namoyon qilishiga, o’yin maqsadiga erishish 
uchun o’z bilimi, ko’nikma va malakasini qo’llashiga imkoniyat yaratiladi. 
O’yin qoidasi o’yin jarayonini to’g’ri tashkil etishga yordam beradi. 
O’yinga albatta ta’limiy maqsad qo’yiladi. Ta’limiy o’yin komponentlari 
mantiqi, harakati va qoidasi o’zaro bog’liq, ularning birini ikkinchisidan ajratib 
bo’lmaydi. O’yin o’quvchi faoliyatining asosiy shaklidir. O’yin - muhim aqliy 
faoliyat turlaridan biri bo’lib, unda o’quvchi qobiliyatining hamma turlari 
rivojlanadi, uning atrof-olam haqidagi tasavvurlari va nutq boyligi oshadi. 
Ta’limiy o’yinlar o’quvchining turli qobiliyatlarini, idroki va diqqatining 
rivojlanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Ta’limiy o’yinlar boshlang’ich sinf 
o’quvchilarining mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning eng to’g’ri va 
samarali metodi hisoblanadi. U ma’lum bir materiallar yoki shart – sharoitlarni 
talab etmaydi, balki o’qituvchidan o’yinni tashkil etish sohasidagi bilim va 
malakalarni talab etadi. O’qituvchi ta’limiy o’yinlarni mahorat bilan qo’llay 
olishi kerak. Shundagina o’quvchilarning darsga bo’lgan qiziqishlari yanada 
kuchayadi Hamma o’quv materiallari ham o’quvchilar uchun qiziqarli 
bo’lmasligi mumkin. Ta’limiy o’yinlardan foydalangan o’qituvchi shunday 
mavzuga ham o’quvchini qiziqtira olishi mumkin. 
Ta’limiy o’yinlar darsning ko’rgazmaliligini, o’qituvchining nutqini o’z 
ichiga oladi. Ta’limiy o’yinlar o’quvchilar idrokini rivojlantiradi. Bu esa 
o’qituvchining aytganlarini o’quvchilarning o’ylab olishiga va o’sha aytganlarni 
ifodalab berishlariga, ya’ni ta’limiy o’yin qoidalarini to’g’ri bajarishlariga 
imkon beradi. Ta’limiy o’yinlar o’qituvchiga o’quvchilarning dars davomidagi 
faoliyatini tahlil qilish imkoniyatini beradi. Ta’limiy o’yinlar o’quvchilarning 
his-tuyg’ulariga ijobiy ta’sir etib, ularda o’qishga ijobiy munosabat va qiziqish 
xislatlarini tarkib toptiradi. Ta’limiy o’yinlar yordamida o’quvchilarning bilimga 
qizqishini uyg’otish uning qiziqishlariga tayanib tashkil etilsa samarali bo’ladi. 
Bunday hollarda o’quvchilarda doim yangiliklarni bilishga ishtiyoq uyg’onadi. 
Bilimga qiziqishni muntazam rivojlantirish va mustahkamlash boshlang’ich sinf 
o’quvchilarining o’qishga ijobiy munosabatlarini tarbiyalaydi, o’zlashtirish 

---

32 
darajasini oshiradi. Bilishga qiziqish o’quvchilarni izlanishga o’rgatadi, ular 
savollarga javob qidirishga o’rganadi. Bilishga qiziqish faqat ta’lim jarayoni 
natijasiga ijobiy ta’sir qilib qolmay balki o’quvchining tafakkur, idrok, xotira, 
diqqat kabi ruhiy jarayonlarining rivojlanishiga ham ta’sir ko’rsatadi. 
Boshlang’ich sinflarda barcha fanlardan ta’limiy o’yinlarni qo’llash
o’quvchilarning bilim samaradorligini oshirishda katta natija beradi. 
Ona tili fanidan mavzularni o’tishda “Noto’g’ri jumla”, “Harflarni top”, 
“Nima yo’qolib qoldi”, “So’zni top”, “Zanjir” kabi o’yinlardan foydalanish 
mumkin. O’qish fanidan “Qarmoq”, “Davom ettir”, “O’yin-topishmoq” kabi 
ta’limiy o’yinlar mavzularni o’quvchilarga etkazishda samarali usul hisoblanadi. 
Matematika fanidan “Doiraviy misollar”, “Biz kamayib qoldik”, “Zinapoya”, 
“Tez javob” kabi ta’limiy o’yinlar o’quvchilarning hisoblash malakalarini 
rivojlantiradi. 
Yuqorida ko’rsatilgan o’yinlardan ayrimlaridan darslarda qanday 
foydalanish usullariga to’xtalib o’tsak. 
“Zanjir” o’yinini sinfdagi o’quvchilarni guruhlarga bo’lib tashkil etilsa 
yanada qiziqarli bo’ladi. “Zanjir” o’yinidan savod o’rgatish davrida so’zlar 
topish bo’yicha o’tkazish mumkin. O’yin qoidasiga ko’ra o’qituvchi bir so’z 
aytadi. O’quvchilar shu so’z oxiridagi harfdan boshlanuvchi so’zni navbat bilan 
aytadi. Qaysi bir o’quvchi so’z topa olmay qolsa shu yerda zanjir uziladi. Shu 
o’quvchining guruhiga jarima belgilanadi. Masalan, nok- koptok- karam-
mashina-anjir-rost-tarvuz-zina-achchiq-qovun-novvot.
Bu o’yindan 3-4-sinflarning ona tili darslarida so’z turkumlari bo’limida 
foydalanilsa, o’quvchilarning so’z turkumlarini farqlash malakalari yanada 
rivojlanadi.
“So’zni top o’yini” dan 1-4-sinflarning ona tili darslarida foydalanish 
mumkin. O’yinning mantiqi sarlavhasida ifodalangan bo’lib, o’yin qoidasiga 
ko’ra o’quvchilar o’qituvchi tomonidan berilgan topshiriqqa asosan so’zni 
topishi kerak. O’yin umumiy holda o’tkazilgani ma’qul. O’qituchi: SHunday 
o’qilsa, bola “b” o’rnida “l” kelsa, bo’ladi... O’quvchilar: lola. Bir harf bilan 
ma’nosi va shakli o’zgaradigan so’zlar tilimizda juda ko’p uchraydi. Bola-tola-
lola-nola; loy-choy –moy- toy-soy-joy; sovun- qovun; sovuq- tovuq- qovuq, 
bosh-tosh-qosh-dosh-mosh kabi so’zlardan o’yinda foydalanish mumkin. O’yin 
davomida o’quvchilarning so’z boyligi oshadi, mustaqil fikrlash qobiliyati 
rivojlanadi. 
O’qish darslarida “Davom ettir” nomli o’yin boshlang’ich sinf 
o’quvchilari uchun juda qiziqarli hamda katta ta’limiy ahamiyatga ega. O’yin 
mantiqi sarlavhasidan ma’lum. O’yin qoidasi ham o’quvchilar uchun tushunarli. 
O’yin o’quvchilar bilan umumiy holda o’ynaladi. O’qituvchi maqolning bir 
qismini aytadi, o’quvchilar esa davom ettiradi. O’yin katta ta’limiy ahamiyatga 
ega.