|
2.2 Badiiy asar qahramonlarini tavsiflash usullarini o’quvchilarga o’rgatish.
Kitob insonning tafakkurini charhlovchi noyob quroldir. Kitoblar bilan yaqindan tanishgan sayin inson ko`p narsalarga o`zgacha nigoh bilan nazar solishni boshlaydi,doimo insonlar uchun yaqin do`st , hamroh , dono maslahatchi bo`lib kelgan. Har safar kitob o’qilganida miya faol ishlaydi. U olinayotgan ma’lumotni saqlash uchun yangi tolalarni yaratadi. Tadqiqotlarda aniqlanishicha, doimiy ravishda kitob o’qiydigan insonlarda fikrlash qobiliyati boshqalarga nisbatan sekinroq pasayar ekan.
Psixologlar birgalikda kitob o’qish jarayonida ota-onalar va bolalar o’rtasida o’ziga xos munosabat o’rnatiladi deb hisoblashadi. Ularning aytishlaricha, bunday munosabat birgalikda televizor ko’rganda aslo paydo bo’lmaydi. Tadqiqotlarda aniqlanishicha, kitob o’qishni xush ko’radigan bolalar maktabda ham yaxshi o’qishadi. Ular grammatikani ham, matematikani ham yaxshi o’zlashtirishadi.
Boshlang'ich sinflarning o'qish darslarida o'rganiladigan asarlarning mavzu doirasi ancha keng bo'lib, ular ona tabiat, yil fasllari, xalq og'zaki ijodi, mehnatga muhabbat, asosiy bayram sanalari, milliy istiqlol va ma'naviyat kabi umumiy mavzular doirasida birlashtirilgan. O'qish darslari uchun tanlangan mavzular o'quvchilarga kundalik hayot, mustaqillikni mustahkamlash va insoniy munosabatlar bo'yicha ham bilim va tarbiya berishni ko'zda tutadi. Bular ichida istiqlol, vatan, ma'naviyal va tabial haqidagi mavzular alohida ajralib turadi. Ulardan ko'zlangan maqsad o'zlikni anglash, istiqlol, vatan va tabiat bilan bogiiq tuyg'ularni uyg'otishdir.
O’quvchilarning badiiy asarni yuzaki o’qib ketishlari asarlarning zamirida yashiringan g’oyalarni his qilmasligiga olib keladi va natijada o’quvchining kitob o’qishga bo’lgan qiziqishi susayadi.O’qish darslarida qo’llaniladigan o’qish turlari o’quvchilarni yanada chuqurroq anglashlariga yordam beradi.
Darslarda foydalaniladigan o’qish turlariga quyidagilarni misol qilib keltirishimiz mumkin:
Ifodali o'qish. Boshlang'ich ta'lim tizimida mantiqiy o'qish (matnni to'g'ri,
tushunib, me'yorida) o'qishva adabiy o'qish mukammal o'zlashtirilganidan so'ngifodali o'qishga o'tiladi. U yod olingan she'riy asarlarni ifodali o'qishni ham o'zichiga oladi. Ifodali o'qishning muvaffaqiyati o'quvchilarning asar mazmuni, g'oyaviy badiiy xususiyatlari haqida muayyan tushunchaga ega bo'lishi
bilan bog’liq.
Ongli o'qish. O'quvchi har bir gap, gapdagi so'z, so'zdagi bo'ginlami o'qish jarayonida uning ma'nosini tushunib o'qishi kerak.
Tez va ravon o'qish. Sekin yoki juda tez o'qish cmas, balki gapirganday,
o'rtacha tezlik sur'atiga amal qilinib, ham to'g'ri, ham ongli, gaplarni sidirig'asiga ravon o'qishni ta'minlash zarur.Agar o'quvchi, labi labiga tegmay, haddan yashqari tez yoki aksincha sekin, tutilib o'qisa ko'r-ko'rona, ma'nosiga
tushunmay qolishi mumkin.
Tanlab o`qish ongli va ifodali o`qish malakasini shakllantirishni matn
ustida ishlash ko`nikmasini shakllantirish bilan birga qo`shib olib borishga,
bolalarning ijodiy tasavvurini, nutqi va zehnini o`stirishga imkon beradi, shuning
uchun undan o`qish darslarida keng foydalaniladi
Qahramon obrazi ustida ishlash texnikasi:
1) O'qituvchi qahramonning fazilatlarini nomlaydi va bolalar ularni tasdiqlovchi misollar keltiradi.
2) Bolalarga qahramonning xarakter xususiyatlarini mustaqil ravishda nomlash taklif etiladi.
3) Bolalar matnni qismlarga bo'lib o'qiydilar va tahlil jarayonida o'qilgan qismdan qahramon haqida qanday yangi narsalarni bilib olishganini bilib oladilar.
4) Xuddi shu asar qahramonlarini yoki mavzu jihatidan o'xshash asarlarni solishtirish.
5) Muallif bahosini ifodalovchi so'zlar matndan chiqarib tashlangan.
Fikrlashga majburlash (aqliy hujum), mashg‘ulot mazmunini kichik
guruhlarda tahlil qilish, o‘yin vositasida ta’lim berish, natijalarni tadqiq qilish,
kuzatuv, guruhlarda ishlash, bahs, ish qog‘ozlaridan foydalanish ko‘nikmasini
shakllantirish va shu kabilar dars samaradorligiga erishish omili bo‘lishi muqarrar.
“Kichik guruhlarda ishlash”, “Miya jangi”, ” Kim oshdi savdosi”
“Reklama” ,“Rolli o‘yinlar”, ”Munozaralar” kabi interfaol o‘qitish usullaridan
foydalanib “o‘tkazilsa o‘quvchilar uchun avvalgi mashg‘ulotlarda yoki hayot
tajribalarida o‘zlashtirilgan birlamchi bilimlar va tasavvurlar asosida umumiy
muammolar muhokama qilinadi va bunday mashg‘ulotlar yuqori samara beradi14.
Bundan tashqari “Tarmoqlash”, “Musbat va manfiy”, “Ven diogrammasi”, “Zinama-zina” kabi usullar asar qahramonlarini tavsiflashda ayniqsa qo’l keladi.
“Ur to’qmoq” ertagini o‘rganishda qahramonlar fe’l – atvorini tahlil
qilishda “tarmoqlash ” usulidan foydalanamiz:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
