Taълим усулларининг моҳияти ва мазмуни

2.1.2. Ҳикоя, тушунтириш 
 
Ҳикоя – унча катта бўлмаган, таърифловчи характерга эга бўлган ўқув 
материалини монологик, ҳикоя қилувчи, хабар берувчи баѐнидир. 
Тушунтириш – баѐн қилинаѐтган материални турли ҳолатларини таҳлил қилиш, 
тушунтириш, изоҳ бериш ва исботлаш ѐрдамида ўқув материалини баѐн қилиш. 
Агар биз қуйидаги дидактик масалалрни ечмоқчи бўлсак, бу усуллар биргаликда 
билимни мантиқий, тартибли, тушунарли, ҳис-ҳаяжонли қилиб етказиш учун 
қўлланилади: 

тушунтириш, тасвирлаш, эслаш, санаш; 

тоифалар бўйича тақсимлаш; 

таърифлаб бериш; 

баҳолаш; 

мотивлаштириш ва ҳ.к. 
2.1.3. Намойиш 
 
Намойиш – ўқувчиларни табиий ҳолатда ҳодисалар, жараѐнлар, объектлар билан 
кўргазмали – ҳиссий таништириш. 
Бу усулининг етакчи вазифаси – ўқитиш. Биз намойишдан ўрганилаѐтган 
ҳодисалар динамикасини очиб бериш учунгина фойдаланамиз. Бу усул бирор нарсанинг 

---

ташқи кўриниши билан таништириш, унинг ички тузилиши ѐки ўхшаш нарсалар 
қаторидаги ўрни таништиришга хизмат қилиши мумкин. 
Намойишни сиз кўриб чиқилаѐтган объектни доскада соддагина, хомаки расмини 
чизиш ѐки схемалар чизиб, намойиш этилаѐтган объект асосида ѐтган тамойилларни 
тушунишни енгиллаштиришингиз мумкин. 
Намойишни, оддий кўргазмадан, фаол билиш усули сифатида фарқлаймиз. 
Муаммоли ѐки тадқиқот характерига кираѐтган “фаол намойиш” жараѐнида, ўқувчилар 
ўзлари фанлари, жараѐн ва ҳодисаларни ўрганадилар, керакли ўлчовларни бажарадилар, 
боғлиқликни белгилайдилар. 
Шу 
туфайли, 
уларнинг 
эътиборлари 
ҳодиса, 
жараѐн, 
нарсаларнинг 
(предметларнинг) тасодифан пайқалган эмас, балки муҳим бўлган хусусиятларида 
жамланишига ѐрдам беради. Натижада булар ўқувчи онгига тўлароқ, осонроқ ва тезроқ 
сингади. 
Ўқувчиларнинг мустақиллигини ошириш мақсадида, уларни кузатилаѐтган 
жараѐн ва ҳодисаларни тушунтириб беришга, уларнинг ривожланиши ва натижасини 
таҳлил қилишга жалб этиш ўта муҳимдир. 
Намойиш усулининг таълимий функцияси самарадорлигини таъминлаш сизнинг 
қуйидаги маҳоратингизга боғлиқ: 

объектларни тўғри танлаш; 

ўқувчилар диққатини намойиш қилинаѐтган ҳодисаларнинг муҳим 
тарафларига йўналтириш; 

намойиш жараѐнини шундай ташкил қилиш керакли, ўқувчилар намойиш 
қилинаѐтган объктларни нафақат кўз билан кўра билишлари, иложи бўлса, уларни барча 
сезиш аъзолари билан қабул қилишлари лозим; 

ўқувчилар эътиборини имкони борича объектнинг муҳим тарафларига жалб 
этиш; 

ўқувчиларга объектнинг ўрганилаѐтган сифатларини мустақил ўлчаш 
имконини яратиш.