|
O’qishning mohiyati va uning qonuniyatlari
N.D. Levitov o’zlashtirish psixolgik komponentlari deganda, o’quvchi psixikasining bir-biri bilan o’zaro bog’langan ko’p qirrali tomonlari tushuniladi. Ya’ni:
1) O’quvchi o’qishga ijobiy munosabatda bo’lish;
2) Material bilan bevosita hissiy tanishish jarayonlari;
3) Olingan materialni faol ravishda qayta ishlashga bo’lgan fikrlash jarayoni;
4) Qabul qilingan hamda ishlab chiqilgan ma’lumotni eslab qolish va esda saqlab qolish jarayoni.
Yuqoridagi komponentlarni faollashtirmasdan va tegishli tarzda yo’naltirmasdan turib ta’limda maqsadga erishib bo’lmaydi.
5.1.1 O’qishga ijobiy munosabat. O’qishga ijobiy munosabatda bo’lish o’quv materialini to’la-to’kis o’zlashtirish mutlaqo zarur shartidir.
O’quvchilarning diqqati— o’quv ishlari muvaffaqiyatli bo’lishning zarur shartidir. Diqqatsizlikning oddiy sababi- fanga nisbatan qiziqish yo’qligi, materialni bayon qilishda noaniqlik, o’quvchining charchaganligidir. O’quvchining diqqatini faollashtirishning asosiy vositalari- xilma-xil usullarni qo’llagan holda mashg’ulotlarni dinamik tarzda olib borish, o’quvchining faolligini oshirish, bayon qilishning jonliligi, o’quvchilarning bir faoliyat turidan ikkinchisiga o’tish, diqqatni chalg’ituvchi qo’zg’atuvchilarga barham berishdan iborat. Diqqatning faqat uning chalg’ituvchi qo’zg’atuvchilarga barham berish yo’li bilangina emas, balki ularga qarshi tura olish qobiliyatini tarkib toptirish lozim.
Diqqatning xarakteri o’quv ishlarining sur’ati juda sekin yoki jadal bo’lishi ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’quv ishlarida sekin sur’at diqqatni tarqatib yuboradi, o’quvchilarning faolligi pasayadi. Jadal sur’at ham o’quvchilar o’qituvchinin fikriga diqqat qilishga ulgurmaydilar, orqada qoladilar, bu esa diqqatni susayishiga va tarqoq holda bo’lishiga olib keladi. Muayyan sinf uchun optimal ish sur’ati o’qituvchi tomonidan emperik tarzda belgilanadi.
O’qishga ijobiy munosabatda bo’lishni ifodalashning ikkinchi formasi o’qishga oid qiziqishning mavjudligidir.
O’qishga qiziqish o’quvchiga o’zi o’rganayotgan materialning ahamiyati qanchalik tushunarli ekanligiga, bu material o’quvchi qiziqishlarining o’qishdan tashqari sohasi bilan qanchalik aloqadorligiga, o’qituvchi materialni qanchalik aniq va tushunarli qilib bayon etishga, o’qitish metodlarining qanchalik xilma-xilligiga bog’liqdir.
“Neytral predmetga diqqatni jalb etish” mashqi
Bir necha daqiqa mobaynida o’z diqqatingizni qandaydir neytral predmetga jalb qilish. Quyida 4ta imkoniyat keltirilgan:
— rohatlanish baxsh etadigan 10ta predmetlarni, narsalarni, voqealarni nomani yozish kerak;
— emostional rangga ega bo’lmagan narsalarni sanash kerak: shoxdagi barglar, pechatlangan harflar va h.k.;
— kecha bajargan 20ta harakatni eslab o’z xotirangizga mashq qildiring;
ikki daqiqa mobaynida sizga ko’proq yoqadigan sifatlarni sanab o’ting, ularning har biriga misol keltiring;
Sezgilar refleksi:
qandaydir ob’ektga uzoq vaqtgacha diqqatingizni jalb qila oldingizmi?
Diqqatni nimada ushlab turish osonroq-predmetdami yoki tovushdami?- Bu nimaga bog’liq?
Konstentrastiya uchun diqqatning qanday xususiyatlari zarur?
“Hisobda konstentrastiya” mashqi
Ko’rsatmasi . Ichingizda 1dan 10gacha sekin sanang va bu sekin sanashga diqqatingizni jalb qiling. Agar hayolingiz bo’linib ketsa boshidan sanashga kirishing. Hisobni bir necha daqiqa mobaynida qaytaring.
5.1.2.O’quv materialni o’zlashtirishda his etiladigan ko’rgazmali materiallarni “jonli mushohada”ni roli kattadir. Psixologik nuqtai nazardan predmetli, tasviriy va so’z ko’rgazmaliliklar farq qilinadi. Predmetli ko’rgazmalilik o’quvchilarning narsa va hodisalarni bevosita idrok qilishni nazarda tutadi.
Tasviriy ko’rgazmalilik tasviriy vositalar- rasmlar, kinokartinalar, kompyuter slaydlari yordamida amalga oshiriladi.
So’z ko’rgazmalilik –o’qituvchining o’quvchilarda konkret tasavvurlarni uyg’otadigan yorqin, obrazli, jonli nutuq tushuniladi. Shuningdek, hissiy idrok qilishga ortiq to’g’talib qolmaslik lozim chunki u abstrakt tafakkurni rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
O’quv materialini anglash, tushunish, uni muayyan tizimga kiritish, muayyan sohalarga oid aloqalarni, fanlar ichidagi va fanlararo aloqalarni topish va ularni o’zaro bog’lay olish o’zlashtirishning eng muhim komponentlaridan biridir. Tushinish hamisha yangi materialni tarkib topib bo’lgan assostiyalar tizimiga kiritish, notanish materialni tanish material bilan bog’lashni anglatadi. Bu xildagi oddiy munosabatlar ko’pincha bir tomonlama emas, balki ko’p tomonlama bo’ladi. Bu qiyinchiliklar sabab-oqibat bog’lanishlari ko’pincha oddiy kuzatish yo’li bilan idrok qilinmaydi, balki tafakkur yordamida aniqlanadi.
O’quvchining tafakkuri 2 ta asosiy turi bor -ko’rgazmali va abstrakt.
Ko’rgazmali tafakkur- predmetni idrok qilinadi (predmet-ko’rgazmali) yoki tassavur(ko’rgazmali obrazli) etiladi.
Abstrakt tafakkur- bu tushunchalarda umumlashgan tafakkurdir. Abstrakt tafakkur asosan maktab yoshida tarkib topadi. Maktab yoshida tafakkur rivojlanishining yuqori bosqichi-nazariy tafakkur, umumlashgan tafakkur bo’lib, u hodisalarni tushuntirib berishga, eng umumiy va mavhum qonuniyatlarni bilishga qaratilgandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
