Таълим жараёнининг функциялари. Таълим жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучлари

Билим олиш даражаси.

Таълимнинг мазмуни.
Таълимнинг мазмуни унинг мақсадидан келиб чиқади. Таълимнинг мазмуни деганда, ўқувчиларнинг ўқиш жараёнида эгаллаб олиши лозим бўлган ҳамда тизимга солинган билим, малака ва кўникмаларнинг аниқ белгиланган доираси тушунилади.
Таълимнинг мазмуни бир қатор эҳтиёжларни ҳисобга олиш билан белгиланади:
1.Ижтимоий ишлаб чиқаришнинг энг зарур эхтиёжлар, ижтимоий тузимнинг хусусиятлари.
2.Давлатнинг халқ таълими ва муайян турдаги ўқув юрти олдига қўядиган мақсад ва вазифалар.
3.Ўқитиш қоидаларидан келиб чикадиган ва ўқувчиларнинг имкониятларини (ёш имкониятлари ва бошқалар) эътиборга олувчи дидактик талаблар.
Таълим мазмуни ўқув режаси, ўқув дастури ва дарсликларда ифодаланган.
Ўқув режаси - деб, ўқитиладиган фанлар, ўқитиш учун ажратилган соатлар ва ўқув йилини тузилишини белгилаб берувчи давлат хужжатига айтилади.
Ўқув режаси – барча умумтаълим мактабларида сўзсиз амал қилиниши лозим бўлган давлат хужжатидир. Унда синфлар бўйича ўрганилиши лозим бўлган ўқув фанлари ва ўша фанлар учун ажратилган ўқув соатлари кўрсатилган бўлади.
Мактабнинг ягона ўқув режаси халқ таълими вазирлиги тамонидан тасдиқланади.
Ўқув дастури – ўқув режаси асосида ишлаб чиқилади. Ўқув дастури хар бир ўқув фанининг ўқитиш учун ажратилган билим хажми, тизими ва ғоявий – сиёсий йўналишини аниқлаб берадиган давлат хужжатидир.
Ўқув дастурида ўқув йили давомида хар қайси синфда алохида фанлар бўйича ўқувчиларга бериладиган илмий билим, кўникма ва малакаларнинг ҳажми белгилаб берилади. Дастурда хар қайси ўқув фанларининг мазмуни изчиллик билан ёритилади ва маълум мавзулар орқали кўрсатилади. Маълум мавзу юзасидан ўқувчи ўзлаштириши лозим бўлган билим, кўникма ва малакалар қисқача ифодалаб берилади.
Дарслик – ўқув жараёнининг зарур қисмидир. Кўп вақтлардан бери у ўқитишнинг энг муҳим воситаси хисобланар эди.
Хар бир ўқув фанининг мазмуни дарсликда батафсил ёритилади. Дарслик тегишли фанга оид илмий билим асосларини дастурга ва дидактика талабларига мувофиқ равишда баён қилувчи китобдир.
Дарсликлар билан бир қаторда айрим фанлардан ўқув қўлланмалар хам тузилади. Масалалар ва машқлар тўплами, хрестоматиялар, атласлар, луғат китоблари ваш у кабиларни мисол қилиб келтириш мумкин.⁴
Ўқувчилар дарслик ва ўқув қўлланмалари билан хам дарсда, хам уй шароитида мустақил иш олиб борадилар. Дарслик материали катта тарбиявий ахамиятга эга. У билан ишлаш тарбияланувчиларнинг аҳлий тарбиясига, уларда илмий дунёқарашнинг, ахлоқ, одоб, тафаккурнинг, нутқнинг, ишдаги мустақиллигини ривожланишига ёрдам беради.