Talabasi hamdamova dilafruzning geomexanika fanidan kurs ishi

Qatlamlar tuzilishi N tuzilma tartibi	Tog‘ jinsi nomi	Tog‘ jinsi zichlik ko'rsatkichi kg/M^3P	Tog‘ jinsi tortishish kuchi (MPa) Koi
Tog‘ jinsi ichki ishqalanish burchagi (°), 9
1.	Galechnik	2380	0,344	31
3.	Mergel	2300	0,631	29,15
4.	Ohaktosh	2300	0,631	29,15
5.	Gil (glina)	2000	0,374	19,9
6.	Qumtosh (Peschanik)	2150	0,396	32,4
9.	Kvars pofiri	2290	0,482	37
10.	Qumtoshli gillar	2090	0,405	23,01

(N) variantlar uchun shartlar:
. Darzlanganlik moduli W, = (2 ₊ N)darzlanganlik ,
2m

• • • N Yon devor qiyalik burchagi a = (30° + —), O'pirilish prizmasining ust qismi kengligi a= 5 + N m. Qirqim tuzilishi (massiv o‘lcham qiymatlari): Qirqim A-B 2-jadval N rnysikiMa 1-jadval bo'yicha	1	6	4	6	5	6	Lmi
Qatlam qalinligi t (m)	104	18	50	16	8	20	216

4-rasmda pog‘ona o‘lchamlari: o’pirilish prizmasi yuqori kengligi (a), tog‘ jinslari qatlamlari (6 ta qatlam) qalinligi (m), joylashish burchagi (a) va umumiy pog‘ona balandligi (H) qiymatlari ifodalangan.

1. 
   Konda pog‘onalarida yoki uning yon devorlarida tadqiqot o‘lchash ishlarini olib borish katta hajmdagi tayyorlov ishlarini olib borish, tajriba o‘tkazish murakkabligi va kon sharoitining tajriba o‘tkazishga noqulayligi tufayli ko‘pgina qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. Shunga binoan, namunalardan olingan natijalarni massivga tadbiq etishda asosiy ko‘rsatmalarni VNIMI metodikasidan foydalanib amalga oshiriladi. Aniqlanishi kerak bo‘lgan massiv pog‘onasi ko‘ndalang qirqimi bo‘limida shartli qatlam va siljishi mumkin bo‘lgan sirt keltiriladi. Bunda qatlam tog‘ jinslari qalinligi (m_i ) va uzunligi (l_i), xar bir qatlam siljish sirtida aniqlanadi (4- rasm).
   

jV m- m₃ m* m₅
tg a ⁺ tg 0O^D tg 70° tg 60^D tg 50° ' ’

Hisoblash sxemasining namunasi:

4-rasm. Kar’yer bortining pog‘ona o‘lchamlari

2. 
   Pog‘onaning turg’unliginini aniqlovchi ko‘pgina uslublarda siljish yuzasi bo‘yicha tog‘ jinsining o‘rtacha og’irlik qiymatidan foydalaniladi, u quydagicha aniqlanadi:
   

Tog‘ jinsining o‘rtacha hajmiy og’irligi:


?yp =


y1 mi ⁺ y 2^m 2 ⁺ y 3^m 3 ^{+ +} y^mn


m + m₂ + m₃ +... + m_n

n
V y m
^{V y}i i kg
, m³
V ^mi
i=1

(2)


bu yerda, yi - i chi qatlamning hajmiy og'irligi; y = P' g, g = 9,8 ~ 10 m/sek²


m_t -i chi qatlam qalinligi, o'pirilishi mmumkin bo'lgan prizmada.
Har bir qatlamning siljish sirti uzunligi qiymati quydagi ifoda orqali aniqlanadi:


l = ^m
sin P


(3)


bu yerda, p_t -i chi qatlam siljish sirtining qiyalik burchagi.


m₂ m₃ m₄ m₅
11 = T1 , 12 = — ² , 13 = — 3 , 14 = ⁴ , 15 = ⁵
sin 80⁰ sin 70⁰ sin 60⁰ sin 50⁰


6-chi (l₆ ) qatlamga ta’luqli siljish sirti uzunligi:


i,=mn,²+P,²
6 6 6

bu yerda: P6 - o'pirilish prizmasi asos uzunlik qiymati.

V m
i> = + a - -
tgPe ^KK tgp3 tg04 tgp5


m₂ m₃ m₄ m₅


bu yerda: p₆ = a.


Ki - i chi qatlam tortishish kuchi namunalarda aniqlangan qiymatlar asosida


quydagi ifoda orqali aniqlanadi:


K = ^Koi ^Ki + K' = ^oi
ⁱ 1+bln(hW) ⁱ 1+bln(hW)


(4)


bu yerda: ^Koi ^- (i) qatlam uchun namunadagi tortishish qiymati, MPa;


Ki - (i) qatlam uchun, qatlam bog‘lanishi va darzliklar bo‘yicha tortishish


qiymati (4-jadvaldan olinadi), MPa; h_i - (i) chi qatlam joylashish chuqurligi, m.


h = m, h, = m_x + m₂, h₃ = h₂ + m₃,
h₄ = h + m₄, h₅ = h₄ + m₅, h₆ = H


b - (3-jadvalda keltirilgan) tog‘ jinsining guruhli xossalariga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent.


K — ^Ki K - ^K6 K - ^K 4 K -
, , , =
¹ 1+0,5ln(hW) , ² 1+0,5ln(h W) , ³ 1+0,5ln(hW) , ⁴


K6


1 + 0,5ln(h4Wi)^,


K = ~ , K6 = ^^6
5 1+0,5ln(h5Wi), ⁶ 1+0,5ln(h6Wi)


Tog‘ jinsining o‘rtacha tortishish kuchi:


K = ^K1¹1 ^{+ K}2 l 2 ^{+ K}3 l 3 ⁺ ... ⁺ Knln
^^ ^l1 ^{+ 1}2 ^{+ 1}3 ⁺ .... ^{+ l}n


n
V Kl
ii
i=0 , MHa
n,
V ln
i=0


(5)


bu yerda: l_i -i chi qatlam siljish sirti uzunligi, m.


K -ichi qatlam tortishish kuchi, MPa.


W_i - (i) chi qatlam darzlilik moduli, u quydagi nisbat orqali aniqlanadi


Wi — -
i bi


(6)


b - qatlam blokining o‘rtacha darzlik o‘lchami, m.

Bizning hisob ishlarimiz uchun: N= N + N^ darzlangan i 2m Tog‘ jinsining o‘rtacha ichki ishqalanish burchagi: (7) 3-jadval Tog‘ jinsining gruhli xossalariga bog‘liq bo‘lgan (b) koeffitsiyent qiymati N»	Tog‘ jinslar guruhi	Namunadagi tortishish kuchi, MPa	“b”
1.	Qum toshli - loyli va kam darzli qatlamlardagi to'liq nuragan kaolinlashgan tog’ jinslari.	0,39-0,88	0.5
2.	Zichlangan qum toshli - loyli, asosan normal kesuvchi darzli qatlamlardagi to'liq kaolinlashgan tog’ jinslari.	4,9-7,85	2
3.	Zichlangan qum-loyli, qiya kesuvchi darzliklari rivojlangan qatlamlardagi kaolinlashgan tog’ jinslari.	4,9-7,85	3
4.	Mustahkam, qatlamli, normal kesuvchi darzlili tog’ jinslari.	9,81-14,71 14,71-19,61	3-4
5.	Mustahkam, asosan normal kesuvchi darzlili tog’ jinslari.	19,61-29,42 >29,42	6-7
6.	Mustahkam, qiya kesuvchi darzliliklar rivojlangan tog’ jinslari.	>19,61	10

4-jadval Qatlamlar birlashuv joyi tortishish kuchi (VNIMI bo‘yicha) Zaiflashish tavsifi	Qatlam tavsifi	Tortishish, MPa, K\
Qatlamlar birlashuv joyi sirti sirpanishi	Dislokatsiyalangan cho'kindi qatlam	0,02-0,05
Qatlamlarning birlashish joyi	Zichlashmagan, dislokatsiyalanmagan, kam slanetslangan cho'kindi qatlam	50% ko'ndalang qiymatdan
-//-	Zichlashgan, kamslanetslangan cho'kindi qatlam	0,1-0,18
-//-	Metomorfik cho'kindi qatlam	0,05-0,1
-//-	Keng notekis darzliklar vatektonik buzilmalar va metomorfik jinslar	0,05-0,1

Hisoblash ishlari natijalarini quyidagi jadval ko‘rinishida keltirish mumkin. ^^^-^^^^Blok^	1	2	3	4	5	6	z
Qatlam qalinligi, m
A, ^0 C
Yi, kg/m^3
Yyp, kg^/m3
li, m
Ki, MPa
Koi, MPa
Ko‘r, MPa
hi, m
Vi,^0 c
^yp, ^0 C
P, m

Qiyalikning turg‘unligi baholash.


Masala shartlari:

1. 
   Quyidagi sharoitlarda qiyalikning turg‘unligini baholang:
   

• 
  qiyalik burchagi a = 300;
  
• 
  qatlamning balandligi (balanddan pastga) N1= 5 m;
  

N2= 10 m;
N3= 10 m

• 
  qatlamdagi tog‘ jinsining hajmiy og‘irligi
  

• 
  1 = 27 kN/m3;
  
• 
  2 = 28 kN/m3;
  
• 
  3 = 26 kN/m3;
  

• 
  qatlamdagi tog‘ jinsining ichki ishqalanish burchagi 91 = 300;
  

o2 = 320;
93 = 330;

• 
  qatlamdagi tog‘ jinsining ilashish ko‘rsatkichi
  

51. 
    = 15 kPa;
    
52. 
    = 13 kPa;
    
53. 
    = 14 kPa;
    

- qiyalik turg ‘ unlik koeffitsientining eng kichik qiymati n=1,2.
2. Qiyalikning turg'unlik koeffitsientiga teng qarshiligini quring n=1,2.
Echish:

1. 
   Hisoblash sxemasi (1-rasm).
   

1 - rasm. Qiyalik.

2. 
   Qiyalikning turg‘unligini baholash.
   

Qiyalikning turg‘unligini baholash uchun har bir qatlamning turg‘unlik koeffitsientini hisoblash va ularni ruhsat etilgan eng kichigi (n=1,2) bilan solishtirish lozim.
„ tg^
7 =
tg' , (1)
T C
^tgPi = = + tgPi
^ai ^ai , (2)
bu yerda, ai - qiyalikning burchagi, grad;
pi - i- qatlamdagi tog‘ jinsining ichki qarshilik burchagi, grad;
Ti - i- qatlamdagi tog‘ jinsining urunma kuchlanishi, kPa;
gi - i- qatlamdagi tog‘ jinsining me'yoriy kuchlanishi, kPa;
si - i- qatlamdagi tog‘ jinsining ilashish ko‘rsatkichi, kPa;

pi - i- qatlamdagi tog‘ jinsining ichki ishqalanish burchagi, grad.

Qatlamlar bo'yicha me'yoriy (vertikal) kuchlanishni topamiz oi:
°i= *,_i + 7iHi, kpa (3)
bu yerda: oi-1 - yuqorida yotgan qatlamning me'yoriy kuchlanishi, kPa;
Y - i- qatlamdagi tog‘ jinsining hajmiy og'irligi, kN/m3;
N - i- qatlamning qalinligi, m.
^1 = /i • Hi = ²⁷ •⁵ =¹³⁵, kP_a;
a₂ = ^ + ^ • H₂ = 135 + 28 -10 = 415 kP_a-
ct₃ = ^ + _%3 • H₃ = 415 + 26-10 = 675
Qatlamlar bo'yicha tog‘ jinsining ichki qarshilik burchagi 0i ni topamiz


_ T, c, 15 _ „
tgP1 = — = — + tg^1 = — + tg30 = 0,688
a_x a_x 135
^;


~ ^ c~> 13 -..-.n -v
tg@2 = = ⁺ tg^2 = — ⁺ tg³² = ^0,656
cr₂ cr₂ 415
^;


T, c, 14 „
tg/h = — = — + tg^3 = — + tg33 = 0,670
cr₃ cr₃ 675


Shuningdek har bir qatlam uchun ko'rsatkichi ni ni topamiz:


qiyalikning mustahkamlik koeffitsienti


V1 =


0,688
g30


0,688
0,577


= 1,19 +1,2 ^;


0,656 0,656
V2 = —~ = = 1,14 ^ 1,2

2. 
   tg30⁰ 0,577
   

^;


0,670 0,670
V₃ = —— = = 1,16 ^ 1,2

2. 
   tg30⁰ 0,577
   

a = 300 qiyalik burchagi katta. Shuning uchun a = 300 burchak ostidagi barcha qatlamlarda qiyalik turg‘un emas.

3. 
   n=1,2 da qiyalik qarshiligiga teng burchak ai ni topamiz.
   

tg«i=‘-^-
V


(4)


tg«i = == = 0,6880,573
^V 1,2 , birinchi qatlam uchun a1=29,830


t_ga2 = = O,⁶⁵⁶ 0,547
'1 1,2 , ikkinchi qatlam uchun a2=28,660
tgp₃ 0,670 _ncco
tga₃ = = —— ^0,558
'1 1,2 , uchinchi qatlam uchun a3=29,180