Talabalari uchun darslik

62  -  rasm. 
Hujayrada  oqsil 
biosintezining  sxemasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

So‘ngra  bu  ferment  D N K   molekulasi  b o ‘ylab  harakatlanib,  uning 
molekulasini  ikkiga  ajratadi.  M a’noli  zanjir  qismida  komplementarlik 
prinsipiga  muvofiq  adenin  o ‘miga  uratsil,  guanin  o ‘rniga  sitozin,  timin 
o ‘rniga  adenin,  sitozin  o ‘rniga  guanin  va  boshqa  nukleotidlar  sintezlana 
boshlaydi.  iR N K  sintezi  yakunlanganini  term inator  tri pletlar  belgilaydi.
Term inator  va  promotordagi  tripletlar  izchilligi  RNK  polimeraza 
faolligini tartibga soluvchi  maxsus oqsillar tomonidan bilinadi.  iRNK bosh 
qismida metillashgan guanin joylashadi.  U  «qalpoq» deb nomlanadi.
Oqibatda polimeraza tomonidan sintezlangan iRNK D N K  dan sekinlik 
bilan ajraladi  (62-rasm).
O qsil  b io sin te z i  t o ‘g ‘risida  m u lo h aza  y u ritila r  ekan  a lb a tta  
prokariotlar  bilan  eukariotlar  orasidagi  DNK  tuzilishidagi  farqni  bilish 
kerak.  XX  asrning  70-yillarigacha  gen  tuzilishi  tuban  organizm lar 
bakteriyalar va viruslarda o‘rganilgan.  So‘ngra molekular genetika sohasida 
faoliyat ko‘rsatayotgan olimlar diqqati yuksak oiganizmlar - sutemizuvchilar, 
qushlar,  yuksak  o^simliklarning  gen  tuzilishiga  qaratildi.  Natijada  bu 
organizm larda  gen  tarkibi  bir  xil  emasligi.  unda  am inokislotalarni 
kodlaydigan  qismlar  bilan  bir  qatorda  aminokislotalarni  kodlamaydigan 
qismlar  borligi  aniqlandi.
V.Djilbet taklifi bilan bunday qismlar ekson va intron deb atala boshlandi. 
Tabiiyki bunday ekson va intron qismi  DNK qo‘sh qavat zanjirida bolgani 
sababli  transkripsiya  paytida  ular  iRNK  zanjiriga  o4adi.  iRNK  DNK 
qo‘sh qavat zanjiridan ajralib yadro shirasiga tushgach,  u yadro membranasi 
teshiklari orqali sitoplazmaga o ‘tish davrida eukariot  hujayralarida DNK da 
sintezlangan pre-iRN K  ko‘p  nukleotidlardan tashkil topgan bo‘lsa,  undan
hosil  bo‘lgan  iRN K da  nuk- 
leotidlar soni o zb o ‘ladi.  Bunga 
sabab  yetilmagan  pre-iR N K  
tarkibidagi  ekson  va  intron 
qismlar  bir-biridan  ajraladi. 
Soiigra ekson qismlari okzaro 
birlashib  yetilgan  pre-iR N K  
hosil  etad i.  p re -iR N K d a n  
shunday y o i bilan  iRNK hosil 
boiishi splaysing deyiladi (63- 
rasm).