Talabalarda ma’lumotlarning axborotli modellari bo‘yicha amaliy bilim va ko‘nikmalar hosil qilish

---

2.2. Ma’lumotlarning axborotli modellari 
Ishning maqsadi
. Talabalarda ma’lumotlarning axborotli modellari bo‘yicha amaliy bilim 
va ko‘nikmalar hosil qilish. 
Qisqacha nazariy ma’lumotlar 
Agar tizimga berilgan turli ta’riflarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, ularning qurilishi va 
ishlashi, rivojlanishida “element”, “maqsad” va “yaxlitlik” kabi parametrlar qatorida ular bilan 
teng kuchli bo‘lgan boshqa parametrlar ham alohida ahamiyat kasb etadi. Quyida bu 
parametrlarning har birini tushuncha sifatida qarab, ularga tavsif berishga harakat qilamiz.
Demak, tizimlarninig qurilishi, ishlash faoliyati va rivojlanishini xarakterlovchi asosiy 
tushunchalar quyidagilardan iboratdir:
1. Tizimning elementi 
deganda, kelishilgan qoidaga muvofiq, tizimning bo‘linmas bir 
bo‘lagi tushuniladi. Boshqacha aytganda, element tizimning bo‘linish chegarasi yoki qismiy birligi 
bo‘lib xizmat qiladi. Tizim tarkibiga kiruvchi har qanday elementning o‘zi ham mustaqil tizim 
sifatida faoliyat ko‘rsatishi mumkin.
2. Qismiy tizim (tizim osti) 
deganda o‘zida tizimning barcha xossalarini saqlagan, muayyan 
bir guruh elementlarini o‘zida mujassamlashtirgan ichki tizim tushuniladi. Bir tizim tarkibida bir 
yoki bir nechta qismiy tizim hamda alohida ko‘rinishdagi avtonom elementlar bo‘lishi mumkin.
3. Tizimning strukturasi 
– bu tizimdagi elementlar, ularning muayyan tartibdagi joylashuvi 
hamda ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar majmui bo‘lib, u tizimning mavjudligini va tavsifini ifoda 
etuvchi asosiy tushuncha bo‘lib xizmat qiladi. Tizimning strukturasi grafik, matritsa, graf, 
iyerarxik tarzda hamda strukturani modellashtirishga mo‘ljallangan boshqa tillarda tasvirlanishi 
mumkin.
4. Tizimda aloqa 
deyilganda, tizim elementlarining tashqi muhit bilan va ichki muhitdagi 
o‘zaro axborot almashinuvi yoki ta’siroti tushuniladi.
Tizim o‘zining tuzilishi va maqsad-mohiyatiga ko‘ra statik hamda dinamik xususiyatlarga 
ega bo‘lishi mumkin.
Aloqa tizimning xuddi shunday xususiyatlarini tavsiflashda foydalaniladigan va hattoki 
tizimni ta’riflashda ham kuchli ishtirok etadigan asosiy tushunchalardan biri sanaladi.
Tizim elementlari o‘rtasida o‘zaro aloqalarninng yuzaga kelishi tizimning yangi sifat 
ko‘rinishini ham hosil qiladi. Tizimda aloqa quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin:
4.1) yo‘naltirilgan va yo‘naltirilmagan aloqa;
4.2) kuchli va kuchsiz aloqa;
4.3) tashqi va ichki aloqa;
4.4) to‘g‘ri va teskari aloqa.