Talabalar uchun talablar

Ошиқ қўйса ҳос машуқа бирла қуйгай,
Мажоизлар қўймай турур жондин тўйгай.
Чин ошиқлар қўйган сари пурнур бўлгай,
Ул сабабдин машуқига нози ўлур.
Аҳмад Яссавий
Айни вақтда, куй-мусиқасининг асл моҳиятларидан бўлган табиатидир. Чунки самонинг илк бор вужудга келиши ва унунг мазмуни Илоҳий ҳикмат билан йўғурилган эди. Ҳусусан, таниқли муҳанддис, Шайҳ Абу Бакир Буҳорий-Калаббодий (ваф.994й) берган тарифига кўра: ”Само асли андинким, Ҳаққи субҳон –“А ласту би-Раббикум?” Мен сизларнинг раббингиз эмасманми?! Ҳақдин эшитилмиш биринчи ҳитоб ушбу турур. Ва энг ёқимли само ҳам улким –Ҳудодин эшитурсен. Демак, алмисок куни Аллох Таолло башер аҳли руҳларни яратиб уларга қилган илк ҳитобидан само намоён бўлаган экан. Абу Муҳаммад бин Руваем бин Муҳаммад айтадиким:” бир қавм “Алласту би –Раббикум “ҳитоби тушган маҳал Илк Зикирни эшитишганда. Бу зикирлар уларнинг қалбларида ва ақилларида аввал яширин турган эди. Эдниким илк зикирни эшитишганда уларнинг кўнгил сирлар зоҳир бўлиб,тўлқинландиларки, ул Ҳақ аҳбори олдида уларнинг ақл туйнуклари ёришди. Ва улар иймон келтирдилар. Шу аснода мусиқий нағмаларнинг бошқа турдаги нағмалардан яъни мусиқий бўлмаган товушлардан афзал жиҳатларни ҳам англаш мумкин: ”Энди само пайдо бўлгач унинг нағмаси жонига етиб борди ва жон ул нағмадан қувватланди”. Аммо тасаввуф аҳли назнидин ҳар қандай мусиқа ҳам инсон руҳига ғизо беравермайди. Шу сабабданким, инсонлар нағмалардан турли мақсаддларда фойдаланадилар, бинобарин, уларнинг тингковчига тасири ҳам турлича бўлишио мумкин. Бу борада Аҳмад Ҳожагий Косоний (ваф 1542й )қаламига мансуб” Рисолаий самоя”да этибоирга молик қуйдаги фикирлар баён этилади:”Билгил ,ей дарвеш, инсон руҳоният ва нафсониятида таркиб топгандур: бу икки сифатиодан қайси бири ғолиб келса, инсон ўшанган тоби ва мойил бўлиб кетаверади. Мусиқа эса, ”Ахлуллох” /тариқат аҳли/ учун лозим ва лойиқ бир сифаттир. Ёқимли савитлар Ҳақ Таоллонинг ўз бандаларига бўлган ҳитобидир. Бинобарин, инсонниг ёқимли куй ва овозларни эшитганда руҳоният томони ғолиб келса демак у ҳақ Таоллога мукарраб бўлиш томонига ўтган бўлади.
Айни вақтда, куй-мусиқасининг асл моҳиятларидан бўлган табиатидир. Чунки самонинг илк бор вужудга келиши ва унунг мазмуни Илоҳий ҳикмат билан йўғурилган эди. Ҳусусан, таниқли муҳанддис, Шайҳ Абу Бакир Буҳорий-Калаббодий (ваф.994й) берган тарифига кўра: ”Само асли андинким, Ҳаққи субҳон – “А ласту би-Раббикум?” Мен сизларнинг раббингиз эмасманми?! Ҳақдин эшитилмиш биринчи ҳитоб ушбу турур. Ва энг ёқимли само ҳам улким–Ҳудодин эшитурсен. Демак, алмисок куни Аллох Таолло башер аҳли руҳларни яратиб уларга қилган илк ҳитобидан само намоён бўлаган экан. Абу Муҳаммад бин Руваем бин Муҳаммад айтадиким:” бир қавм “Алласту би –Раббикум“ ҳитоби тушган маҳал Илк Зикирни эшитишганда. Бу зикирлар уларнинг қалбларида ва ақилларида аввал яширин турган эди. Эдниким илк зикирни эшитишганда уларнинг кўнгил сирлар зоҳир бўлиб, тўлқинландиларки, ул Ҳақ аҳбори олдида уларнинг ақл туйнуклари ёришди. Ва улар иймон келтирдилар. Шу аснода мусиқий нағмаларнинг бошқа турдаги нағмалардан яъни мусиқий бўлмаган товушлардан афзал жиҳатларни ҳам англаш мумкин: ”Энди само пайдо бўлгач унинг нағмаси жонига етиб борди ва жон ул нағмадан қувватланди”. Аммо тасаввуф аҳли назнидин ҳар қандай мусиқа ҳам инсон руҳига ғизо беравермайди. Шу сабабданким, инсонлар нағмалардан турли мақсаддларда фойдаланадилар, бинобарин, уларнинг тингковчига тасири ҳам турлича бўлишио мумкин. Бу борада Аҳмад Ҳожагий Косоний (ваф 1542й )қаламига мансуб” Рисолаий самоя”да этибоирга молик қуйдаги фикирлар баён этилади: ”Билгил, ей дарвеш, инсон руҳоният ва нафсониятида таркиб топгандур: бу икки сифатиодан қайси бири ғолиб келса, инсон ўшанган тоби ва мойил бўлиб кетаверади. Мусиқа эса, ”Ахлуллох” /тариқат аҳли/ учун лозим ва лойиқ бир сифаттир. Ёқимли савитлар Ҳақ Таоллонинг ўз бандаларига бўлган ҳитобидир. Бинобарин, инсонниг ёқимли куй ва овозларни эшитганда руҳоният томони ғолиб келса демак у ҳақ Таоллога мукарраб бўлиш томонига ўтган бўлади.
Мутаҳасисларнинг фикрига кўра, инсоният тарихидаги дастлабки ҳамда илоҳий мақсадга муофиқ самоий куй намуналари Тангри Таолонинг ер юзидаги элчилари бўлмиш Пайғамбарларга ваҳий этилган, шу жумладан, мақом куйлари ҳам Пайғамбарлардан қолган мерос сифатида қаралади. Хусусан, 11 – асрнинг иккинчи ярми 12- асрнинг биринчи чорагида яшаб ижод этган таниқли мусиқачи ва олим Дарвиш Али Чангийнинг устозлар Хўжа абдулқодир ибн Абдураҳмон Мароғий, Хўжа Сафиуддин ибн Абдулмўмин ва Султон Увайс Жалойир фикрларига таяниб ёзишича:
“Аввалига етти пайғамбар номлари билан боғлиқ еттита мақом бўлган”. Бунда Рост мақоми одам алайҳиссаломдан, Ушшоқ – Нуҳ алайҳиссаломдан, Наво – Довуд алайҳиссаломдан, Ҳижоз – Сулаймон алайҳиссаломдан, Ироқ –Аюб алайҳиссаломдан, Ҳусайний – Яқуб алайҳиссаломдан ва Роҳавий –Муҳаммад саллаллоху алайҳи вассалламдан мерос қолганин ҳақидаги ривоятлар баён этилади. Қолган мақомлар эса устозлар ижодининг маҳсули еканлиги тахмин этилади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбек миллий мақом санъатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2017 йил 17 ноябрдаги ПҚ-3391-сонли қарори эълон қилинди.