Talaba huquqi va vazifasi

Minerallar, ularning HOSIL bo’lishI VA xossalari.
KONCHILIK SANOATI VA KONCHILIK KORXONALARI
Reja:

1. 
   Tabiatda uchraydigan minerallar turlari.
   
2. 
   Minerallarning xossalari haqida.
   
3. 
   Minerallarning xosil bo’lishi.
   
4. 
   O’zbekiston Respublikasida konchilik sanoati.
   
5. 
   Konchilik sanoati korxonalarida kon qazish ishlarining o’ziga xos xususiyatlari.
   
6. 
   Foydali qazilmalarni qazib olish usullari.
   

Darsning maqsadi: Tabiatda uchraydigan minerallarning turlari, xossalari va hosil bo’lish jarayonlari haqida talabalarga ma’lumotlar berish. Talabalarni konchilik sanoati va konkorxonalari,kon qazib olish korxonalari bilan tanishtirish.


Tabiatda uchraydigan minerallar turlari
Minerallar – ximiyaviy tarkibi va fizikaviy xossalri bilan farqlanuvchi tog’ jinslari va rudalarning tarkibiy qismini tashkil qiluvchi bir yoki bir necha ximiyaviy elementdan tashkil topgan tabiiy ximiyaviy birikma. Hozirgi vaqtda bir qancha minerallar sun'iy usulda olingan, lekin sun'iy usulda olingan mineral maxsulotlarni tanlab bo’lmaydi, chunki ular uchramaydi va tabiiy xolda uchrashi mumkin xam emas.
Ko’pchilik minerallar qattiq kristall shaklida uchraydi. Ayrim xollarda kalloid qorishma, izomorf aralashma shuningdek suyuq va gazsimon shaklda uchraydi. Yuqorida aytib o’tganimizdek minerallar bir–biridan ximiyaviy tarkibi kristall strukturasi shuningdek fizikaviy tarkibi bilan farq qiladi. Hozirgi vakqda tabiatda 2,5 ming mineral ko’rinishi mavjud va taxminan shunchasi o’rganilgan. Tabiatdagi minerallar 25% silikatlar, 12% oksid va gidroksidlar, 13% sulfidlar, 8% fosfatlar, arsenatlar (vanadat) va 32% ini boshqa ximiyaviy birikmalar tashkil etadi. Yer po’stining 92% silikat oksid va gidroksid minerallardan tuzilgan.
Minerallarning asosiy zamonaviy tasnifi ular ximiyaviy tarkibi kristall strukturasining bir – biriga bog’liqligiga qarab bo’linadi. Ularning tashqi ko’rinishi hozirgi vaqtda rentgenometrik usul bilan o’rganilayotgan ichki strukturasini bir qisminigina namoyon eta olish mumkin.
Minerallarning ichki tuzilmasini deganimizda ularni tashkil qiluvchi ximiyaviy elementlar atomlarining uzaro bir–biriga bog’liqligi tushuniladi. Bunaqangi boshliqliklarning bir necha tiplari mavjud:

1. 
   Kon turkumi bog’lanishning, ya'ni kation va anionlar bir – biriga shartli ravishda elektrostatik kuchlar ta'sirida tartibli turadi. Bu bog’lanish miqdor-ining juda ko’pchiligiga ta'luqli.
   
2. 
   Metal bog’lanishning bog’lanish turkumi, bunda katnonlar umumiy elektron bulutlari bilan o’zaro o’ralgan bo’ladi. Bu turkumga sof tug’ma metallar va bir qancha sulfidlar kiradi.
   
3. 
   Gemopolyar bog’lanish turkumi, bunda atomlar tashki elektronlarning umumiy qobig’i bilan bog’langan. Bundan bog’lanish olmos va ko’pchilik sulfidlarga ta'luqlidir.
   

Biz umumiy geologiya tug’risida A.Gbetextin taklif qilgan tasnif buyicha to’liq bo’lmasada bir necha bo’limlari va mineralsinflari bilan tanishib chiqamiz. Minerallar sof tug’ma elementlar, sulfidlar, galloidlar, birikmalar, oksid va gidroksidlar, kislorodli tuzlar, karbonatlar, sulfatlar vrlfarmat va molibdatlar, fosfatlar va silikatlar sinfiga bo’linadi.
Tog’ jinslarini asosiy qismini tashkil etuvchi minerallar jins hosil qiluvchi metallar deyiladi. Ruda tarkibining asosini tashkil qiluvchi metallar ruda hosil qiluvchi metallar deyiladi.
Minerallarning barcha xossalarini o’rganuvchi geologiyaning aloxida bo’lismlari mineralogiya, ularning kristall xossalrini o’rganuvchi bo’limiga esa kristallografiya deyiladi.
Endi minerallarning xossalari bilan tanishib chiqamiz.