Intensiv mevachilikni xalq xo’jakigida ahamiyati, hozirgi ahvoli va rivojlanish istiqbollari. Yurtimizda keyingi paytlarda intensiv mevachilikni rivojlantirishga katta eʼtibor qaratilmoqda. Hozirgi sanoatlashtirilgan mevachilikda past boʻyli payvandtaglarda oʻstirilgan va ayniqsa, kuchli va kuchsiz oʻsadigan payvandtaglarda shox-shabbasi yassi shaklda qilib oʻstirilgan bogʻlar eng istiqbolli hisoblanadi.
Intensiv bogʻlar ilgʻor agrotexnika usullarini yaʼni suv ozuqa rejimi, mevali daraxtlarga maxsus shakl berish va butash, hamda ishlab chiqarish jarayonini mexanizatsiyalashni talab etadi. Meva daraxtlaridan yuqori hosil olish uchun boshqa tadbirlar qatorida mevali daraxtlarni past boʻyli payvandtaglarda oʻstirish usuli ham qoʻllaniladi.
Past boʻyli daraxtlar ikki guruhga boʻlinadi: tabiy va sunʼiy. Bu daraxtlar shox-shabbasi kichik hajmli boʻlib, barvaqt hosilga kirishi bilan ajralib turadi. Mevalarning past boʻyli boʻlishi ularni parvarishlashda: butash, zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurashish, hosilni yigʻib olish kabi ishlarni osonlashtirib vaqtdan unumli foydalanishga imkon beradi. Lekin erkin oʻstirilgan past boʻyli daraxt bogʻlarida qatorlar orasi yaqin boʻlganligi uchun yerga ishlov berish jarayonida mexanizatsiyalardan foydalanishni qiyinlashtiriladi.
Past boʻyli payvandtaglarda oʻstirilgan daraxtlar oddiy daraxtlarga qaraganda 4-5 yil, yarim pakana payvandtaglardagiga nisbatan esa 2-3 yil ertaroq hosilga kiradi. Masalan: behiga payvandlangan nok koʻchati oʻtqazilgandan 3-4 yil oʻtib hosilga kiradi. Buning sababi shuki, past boʻyli payvandtaglarda oʻstirilgan daraxtlarning yerusti qismlarida hujayra shirasining yuqori konsentratsiyasida boʻlishi erta boshlanadi, shuning uchun ham ularning erta hosilga kirishini taʼminlaydi. Daraxt hosilga kirish bilan oʻsish jarayoni cheklanib qoladi, bundan tashqari, barglarda toʻplanadigan plastik moddalarning 60% ga yaqini hosil shakillanishiga qolgan qismi daraxt tanasiga sarflanadi.
Past boʻyli daraxtlarning xarakterli xususiyati ularning kichik boʻlishidir. Oddiy va past boʻyli payvandtaglarga ulangan daraxtlar dastlabki yillarda deyarli bir xilda oʻsadi. Lekin oʻsishdagi farq sekin-asta sezila boshlaydi va daraxtlar hosilga kirishida bu yaqqol koʻrinadi. Past boʻyli payvandtaglardagi daraxtlar oddiylariga nisbatan ikki barobar kichikroq va shox-shabbasi ikki yarim barobar ingichkaroq boʻladi. Ammo daraxtlarning oʻsishi faqat payvandtaglarga emas, balki, payvandustga ham bogʻliq boʻladi. Past boʻyli daraxtlarning hosil berishida solkashlik (bir yil oʻtkazib hosil berish) hollari juda kam uchraydi. Bu oʻsuv jarayonining juda erta tugallanishiga va barglarning kech kuzgacha daraxtda saqlanib turishiga bogʻliq boʻlib, daraxtda oziq moddalari koʻproq toʻplanadi.
Past boʻyli daraxtlarning hosildorligi tez oʻsadigan daraxtlarnikidan past boʻladi. Ammo past boʻyli payvandtaglarda oʻstirilgan daraxtlar oddiy daraxtlarga qaraganda ancha qalin oʻtqazilgani uchun 2 barobar ortiqroq hosil olish mumkin. Bundan tashqari mevalarning sifati, ularning oʻrtacha bir tekkisligi (standartligi) yaxshilanadi, shiradorligi ortadi, ularning taʼmi va rangi yaxshilanadi. Jumladan past boʻyli payvandtaglarda oʻstirilgan olma bogʻlarida yaxshi eʼtibor bilan yetishtirilgan hosilning 90-95% i standart mevalar, shu jumladan, 80% hosil birinchi nav mevalar boʻladi.
Pakana meva daraxtlarining uncha uzoq yashamasligi, koʻpincha, ularning asosiy salbiy tomoni deb hisoblanadi. Lekin bunday oʻylash notoʻgʻridir, chunki eʼtibor berib qaraladigan boʻlsa, pakana daraxt mevalar oʻzining 25-30 yillik hayoti davomida 45-50 yil yashaydigan baland tanali meva daraxtlari beradigan miqdordagi hosilni beradi. Shu bilan birga pakana meva daraxtlardan ekib barpo qilingan bogʻlarni birmuncha qimmatli yangi navlar bilan almashtirish imkonini beradi.
