2. Suyuqlikli termometrlar
Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga о’rnatilgan termometr
suyuqligining hajmi harorat kо’tarilishi yoki pasayishida о’zgarishiga asoslangan. Suyuqlikli
termometr shisha ballon, kapillar naycha va zahira rezervuaridan iborat. Termometrik moddaning
ballon, qisman kapillar naychada va zaxira rezervuaridagi bо’sh qismi inert gaz bilan tо’ldiriladi
yoki vakuumda bо’lishi mumkin (harorat +100 °C dan past bо’lganida). Tо’ldirilgan kapillar yoki
shkala bо’linmasining yuqori bо’linmasidan chiqib turgan kapillar naychaning bir qismi
termometrning о’ta qizib ketishidan va buzilib qolishidan himoya
qiladi. Rezervuar va kapillarning bir qismi tushirilib, о’lchanayotgan
muhitning harorati Selsiy gradusida darajalangan kapillardagi
suyuqlik sathining holatiga kо’ra aniqlanadi.
Konstruksiyasi jihatidan suyuqlikli termometrlar ikki turga,
tayoqcha shaklidagi va shkalasi ichiga о’rnatilgan termometrlarga
bо’linadi (1 - rasm). SHkalasi ichiga о’rnatilgan termometrlarda (1-a
rasm) kapillar naychasi 2 ingichka bо’lib, rezervuari 1 kengaytirilgan.
SHkala darajalari sut rang shisha plastinka 3 da joylashgan bо’lib,
kapillar bilan birgalikda rezervuarga yopishgan qobiq 4 ichiga
о’rnatilgan.
Tayoqcha shaklidagi termometr (1-b rasm) qalin devorli,
tashqi diametri 6—8 mm ga teng qilib tayyorlangan kapillar
naychadan iborat. Ularning shkalasi bevosita kapillarning sirtida
darajalanadi. Suyuqlikli termometrlar orasida eng kо’p tarqalgani
simobli termometrlardir. Kimyoviy toza simob termometrik modda
sifatida qator afzalliklarga ega: haroratlarning keng oralig‘ida
suyuqlik bо’lsa-da, u shishani hо’llamaydi, toza holatda esa oson
olinishi mumkin. Simobning kengayish koeffitsienti kichikligi termometriya nuqtai nazaridan uning
kamchiligi hisoblanadi, bu esa termometrlarning kapillari ingichka qilib tayyorlanishini talab etadi.
Simobli termometrlarning о’lchash chegarasi -35°C
+600 °C.
Normal sharoitda simobning qaynash harorati 356,58 °C ni tashkil etishini inobatga olsak,
yuqori haroratlarni о’lchash uchun mо’ljallangan termometrlarda simobning va kapillar naychaning
ustidagi bо’shliq joy odatda inert gaz bilan tо’ldiriladi. Simobdan tashqari, shishali termometrlarda
termometrik modda sifatida metil va etil spirti, kerosin, petroley efiri, pentan kabi organik moddalar
ham ishlatiladi.
Organik termometrik suyuqliklardan iborat shisha termometrlar asosan -200 °C dan +200 °C
gacha harorat intervalida ishlatiladi. Ammo bu suyuqliklar shishani hо’llaydi va shuning uchun
diametri nisbatan katta kanalli kapillarlarni ishlatishni talab qiladi.
Suyuqlikli shishali termometrlarning afzalliklariga о’lchashning yuqori aniqligi, soddaligi va
arzonligi kiradi. Kamchiliklari shkalaning nisbatan yomon kо’rinishi, kо’rsatuvni amalda uzoq
masofaga uzatib bо’lmasligi sababli ularning avtomatik qayd qilib bо’lmasligi hamda sinishi tufayli
termometrlarni ta’mirlab bо’lmasligidir.
Hozirgi vaqtda shishali termometrlarning quyidagi turlaridan foydalaniladi.
1. Ichiga shkala joylashtirilgan texnik simobli termometrlar.
2. Tayoqcha ichiga shkala joylashtirilgan laboratoriya simobli termometrlari.
3. Suyuqlikli tayoqchali (simobli emas) termometrlar.
4. Simobli yuqori aniqlikli va namunali termometrlar.
4
5. Simobli elektr kontaktli termometrlar.
Maxsus termometrlar: tibbiyot (maksimal), meteorologik (maksimal, minimal,
psixometrik, tuproqqa oid va h.k.) va boshqa maqsadlarga mо’ljallangan turlari.
Texnik termometrlarning yо’l qо’yiladigan xatoliklari shkalaning bо’linmasidan ortmasligi
lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |