|
Иштирокчилар сонига қараб ушбу лойиҳалар қуйидаги турларга
ажратилади:
- шахсий (турли ўқув юртлари, ҳудудлар, мамлакатлардаги якка кишилар
ҳамкорлигида бажарилади);
-жуфтли (бир жуфт иштирокчилар ўртасида);
105
Талабаларнинг лойиҳалаш
фаолияти
- гуруҳли (иштирокчилар гуруҳлари ўртасида).
Ижронинг бажарилиши (вақти, муддати) бўйича лойиҳалар қуйидагича
бўлади:
- қисқа муддатли (кичик муаммо ёки катта муаммонинг бирор қисмини
ечимини топиш учун), улар бир нарса, жараённинг дастури бўйича бир неча
дарсда ёки фанлараро алоқадорлик сифатида тайёрланишлари мумкин; ўртача
муддатли (бир ҳафтадан бир ойгача);
- узоқ муддатли (бир ойдан бир неча ойгача чўзилади).
Лойиҳалар устида ишлашда нафақат
тадқиқотчилар, кўпгина бошқалар ҳам,
талабаларнинг
мустақил
билиш
фаолиятининг турли услубларидан фойдаланадилар. Улар орасида тадқиқот
услуби деярли марказий ўринни эгаллайди, лекин, катта қийинчиликлар
туғдиради. Шу сабабдан бу услубнинг тавсифномаси устида тўхталиш муҳим
ҳисобланади. Тадқиқот услуби ёки тадқиқот лойиҳалари услуби илмий
методология асосида дунёни ўрганишни ривожлантиришга асосланади, бу эса
умумий таълимнинг ўта муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Ўқув -
тадқиқот лойиҳа ва умумий методологик ёндашувга мувофиқ тузилади:
тадқиқот фаолияти мақсадларини аниқлаш (лойиҳани тайёрлашнинг бу босқичи
ўқитувчи томонидан бажарилади); бошланғич материалнинг таҳлили
натижалари бўйича тадқиқот муаммосини ўртага ташлаш (бу босқичда лойиҳа
иштирокчиларининг машғулотлардаги мустақил фаолияти кўрсатилиши маъқул,
масалан, «ақлий ҳужум» шаклида); қуйилган муаммони ечишнинг имконли
усуллари ва келажак тадқиқот ҳақидаги фаразни таърифлаш; очилган
муаммоларга аниқлик киритиш, маълумот тўплаш, уни ишлаш, натижалар
таҳлили, тегишли ҳисоботни тайёрлаш, олинган натижаларнинг амалда
қўлланилишини муҳокама қилиш.
106
Лойиҳалаш таълим услубининг амалга оширилиши педагог фаолиятининг
ўзгаришига олиб келади. У тайёр билимлар ташувчисидан ўз талабаларининг
билиш фаолиятининг ташкилотчисига айланади. Ўқув хонасидаги психологик
муҳит ҳам ўзгаради, чунки педагогга ўз ўқув-тарбия иши ва талабаларнинг
ишини турли-туман мустақил фаолиятларига, тадқиқот, изланиш, ижодий
характердаги фаолият устунлигига қаратишига тўғри келади.
Барча лойиҳаларга ташқи баҳо зарурлиги тўғрисида алоҳида шуни қайд
этиш лозим, чунки фақат шу йўл билан уларнинг самарадорлиги, камчиликлар
борлигини, ўз вақтида тузатиш ишларини олиб бориш мумкин. Бундай баҳолаш
тавсифномаси кўпинча лойиҳанинг типига, унинг мавзуига, мазмунига,
ўтказиш
шартларига боғлиқ булади. Агар бу тадқиқот лойиҳаси бўлса, у албатта
ўзига ўтказиш босқичларини ҳам қабул қилади, бунда лойиҳадан муваффақият
кўп жиҳатдан алоҳида олинган босқичларда ишнинг тўғри ташкил
қилинганлигига боғлик бўлади. Шунга кўра талабаларнинг бундай фаолиятини
босқичлар бўйича кузатиш, уни қадам-бақадам баҳолаб туриш зарур. Шу билан
бирга бунда баҳолаш, ҳамкорликдаги каби, баҳо қуйиш кўринишида бўлиши
шарт эмас. Рағбатлантириш шакллари, энг оддийсидан бошлаб, турлича
бўлади: “Ҳаммаси тўғри. Давом этаверинглар” ёки “Тўхташ ва уйлаб кўриш
зарур. Нимадир ўнгидан келмаяпти. Ўйлаб кўринглар”. Мусобақа мазмунига эга
уйин лойиҳаларида, кўп баллик тизимдан (12 дан 100 баллгача) фойдаланиш
маъқул. Ижодий лойиҳаларда кўпинча оралиқ натижаларни баҳолашга имкон
бўлмайди. Лекин доимо ишни кузатиш керак бўлади. Бошқача айтганда,
лойиҳани ташқи оралиқ ва якуний баҳолаш зарур, лекин у мавжуд омилларга
боғлиқ равишда турли шаклда бўлади. Педагог ёки ишончли мустақил ташқи
холислар биргаликда фаолиятнинг доимий мониторингини ўтказиб туришади,
лекин бу хушмуомалалик, зарур бўлса лойиҳа иштирокчиларига ёрдам бериш
тариқасида олиб борилади
.
Лойиҳани тузилишига умумий ёндошув масалаларига тўхталиш лозим:
107
Доимо лойиҳа мавзуси, унинг тури, иштирокчилар сонини танлашдан
бошлаш керак. Сўнг, педагог белгиланган мавзулар доирасида тадқиқ этиш зарур
бўладиган
муаммоларнинг
имконли
кўринишларини
аниқлайди.
Муаммоларнинг ўзи талабалар томонидан, педагог ёрдамида қўйилади
(йўлловчи савол-жавоблар, муаммоларни белгилашга олиб келувчи вазиятлар,
шу мақсаддаги видеолавҳалар ва ҳоказо). Бунда жамоавий муҳокама этиш йўли
билан “ақлий ҳужум” уюштириш маъқул бўлади. Энг муҳими вазифаларни
гуруҳлар бўйича тақсимлаш, тадқиқотнинг имконли усулларини муҳокама
қилиш, ахборотлар, ижодий ҳолатларни излаш. Бундан кейин лойиҳага
қатнашувчиларнинг якка тартибда ёки гуруҳлар бўйича тадқиқий, ижодий
масалалари бўйича мустақил ишлари бошланади. Гуруҳларда олинган
натижаларни оралиқ муҳокама қилишлар доимо ўтказилади. Лойиҳаларни
бажаришнинг зарурий босқичи: уларни ҳимоя қилиш, уларга баҳо беришдир.
Иш уни жамоа ўртасида муҳокама қилиш, холис хулосалаш, ташқи баҳо
натижаларини эълон қилиш, хулосаларни баён қилиш билан тугайди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
