Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

Асосий қисм. 
Иш “сана”, “ой”, “йил” бошланди. 
Кейин...................................... бажарилди. 
Ишни............................... тугатилди. 
Ишни бажаришда қуйидаги муаммолар юзага келди:................................. 
Муаммоларни бартараф этишда ................................................................... 
(қачон иш тартибини бузилганлигини кўрсатилади).................................. 
......................... .......................................................................режадан четланилди. 
Иш режаси.............................................................................да бузилди. 
Ишни бажариш вақтида..................................................................... лойиҳа 
маҳсулотини ўзгартиришга қарор қилинди. 
............................................................................лойиҳа мақсадига эришилди. 
Хулоса. 
Лойиҳани тугатиб, режалаштирилган, нарсаларнинг барчаси амалга 
ошмади. Масалан: ........................................................................................ 
Бундай ҳолат ...........................................................................да содир бўлди. 
Агар ишни яна бир бошидан бошланса..................................................... 
Келгусида..................................................бўйича ушбу ишни давом этирилади. 
Лойиҳани муаммосини ҳал қилинди............................................лойиҳа 
устида иш олиб боришда маълум бўлди (иш олиб борилган муаммонинг 
ечимларини топишда таклиф этилган ва ечимлар ҳақида). 

---

126 
Албатта, ушбу тузилмадан айнан тўлалигича фойдаланиш шарт эмас. 
Лекин ишининг бориши ва натижалари ҳақида ҳисобот берилганда, талаба 
ўзининг ютуқ ва камчиликларини таҳлил этиши, ўзининг туйғу ва ҳиссиётини 
ҳис қилиши лозимдир. 
Юқори курслардаги талабалар ҳисоботларни чуқур ва кенгайтирилган 
ҳолда ёзилишлари керак. 
Лойиҳани ҳимоя қилишда талаба энг керакли, энг зарур малакалардан 
бирини, яъни бажарган ишини, лойиҳа маҳсулотини тақдимотида сўзга чиқиш 
ва ўзининг чуқур билимга эга эканлигини кўрсата олиши лозим. Чунки, ўзи ва 
иши ҳақида ишончли ва қисқа сўзлаб бериш ҳозирги замон талаби 
ҳисобланади. 
Лойиҳани ҳимоя қилиш, одатда тақдимот шаклида амалга оширилиб, 
муаллиф ўзининг қисқа (7-10 дақиқалик) нутқи давомида ишининг натижа-лари 
билан таништиради. 
Тақдимот вақтида вужудга келадиган муаммолар, яъни, ҳаяжонланиш, 
кўргазмали материалларнинг камлиги, нутқи яхши тайёрланмаганлиги, 
тингловчиларда қизиқиш уйғота олмаслиги, нутқга ажратилган вақтдан чиқиб 
кетиши мумкин. 
Ушбу муаммоларнинг юзага келмаслиги учун талаба лойиҳа ҳимоясидаги 
нутқини қайта-қайта такрорлаши, машқ қилиши лозим. Бундан ташқари нутқни 
тайёрлашда талаба ўзининг устози билан ҳисоботни тақдимот қилиш устида 
жиддий ишлаши керак. 
Ушбу вазифани ижобий ҳал қилишда талабага қуйидаги маслаҳатлар 
берилади. Талаба сўзга чиқишда: 
-
тингловчиларнинг қизиқиши ва тайёргарлиги, нутқи мавзуси билан 
танишлиги, мазмунидан хабардорлигига эътибор қилинади; 
-
алоҳида эътиборга молик асосий ҳолатлар ва уларнинг кетма-кетлигини 
олдиндан аниқлаш; 

---

127 
-
асосий сўзларни ёзиб, белгилаб олиш, матнни тўлалигича ўқимасликка 
ҳаракат қилиш, бундай ҳолат тингловчиларни зериктиради, фақат диққатга 
сазовор муҳим жойларни баён этиш; 
-
кўргазмали қуроллардан, дидактик воситалардан фойдаланишнинг аниқ 
режасини ишлаб чиқиш - бу воситалар нутқ мазмунини ёритиши, асосий 
ҳолатларни кўрсатиб бериши ва нима ҳақда сўзланаётганингизни тушунишда 
тингловчиларга ёрдам бериши лозим; 
-
нутқнинг ниҳоясида яна бир бор баён қилинган асосий фикрларни 
таъкидлаш қайтиш, тўхташ; 
-
мосламаларнинг тайёргарлигини текшириш; 
-
ўзининг ташқи қиёфаси ҳақида ўйлаб кўриш; 
-
муваффақиятга эришишга ҳаракат қилиш. 
Тақдимот олдидан озгина ҳаяжонланиш ҳам фойдалидир. У диққатни бир 
жойга тўплаш ва барча кучларни ишга солишга ёрдам беради. Жуда кучли 
ҳаяжонланиш эса қарама-қарши натижага олиб келади. Тақдимот нутқини 
такрорлаш, машқ қилиш ҳаяжонни йўқотишга ёрдам бериб, саросимага 
айланишини олдини олади. 
Тақдимотдаги ҳаяжон билан курашишда эътибор бериладиган омиллар 
қуйидагиладир: 
- Нутқни барча қисмларини олдиндан ўйлаб қўйиш, агар бирон бир нарса 
режалаштирилгандай амалга ошмаса, масалан: слайд-шоу, рангли намойиш 
материаллари 
билан 
алмаштириш 
ёки 
тингловчиларга 
кўргазмали 
материалларни тарқатиш керак ва бошқалар. 
-
Тақдимотни яхши амалга оширувчини ўрганиш, унинг ҳаракат-ларидан 
нусха олиш, хаёлан ўзини уни ўрнига қўйиб кўриш ва бошқалар. 
-
Кўргазмали материалларни намойиши билан бирга тақдимотни бир неча 
такрорлаш, нутқининг қисқа матнидан чиқиб кетмасликка ҳаракат қилиш. 
Қанча вақт сарфланишини аниқлаш. Агар тақдимот нутқи керагидан ортиқ 
бўлса қисқартириш, нутқни эшитиб кўришни бирон кишидан илтимос қилиш, 

---

128 
видеога ёзиб олиш, уни кўриш, таҳлил қилиш, керак бўлса ўзгартиришлар, 
қисқартиришлар киритиш. 
-
Сўзга чиқиш олдидан бир неча чуқур нафас олиш ҳаяжонланишни 
йўқотади, босади,жиловлайди. Тингловчиларни ўзининг дўстларинг деб ўйлаш. 
Асосий урғуни қийинчилик туғдирадиган жойга эмас, қизиқарли деб топган 
жойга бериш. 
-
Ортиқча ҳаяжонланиш қўл, оёқ ва товушнинг қалтирашига олиб келади. 
Бир неча оддий жисмоний машқлар бу ҳолатни йўқотишга ёрдам беради. 
-
Бир жойда туриб нутқ сўзлаётган нотиқ, аста-секин ҳаяжонланишини 
сеза бошласа стол ёки доска ёнида юриш, нутқ сўзлашда бўшашишга ёрдам 
берувчи усуллардан бири бўлиши мумкин. 
-
Йиғилганлар билан кўришиш алоқасини ўрнатишга ҳаракат қилиш – бу 
уларда нотиққа бўлган меҳрни шакллантиради ва оширади; бундан ташқари 
тингловчиларнинг кўзларидан нутқнинг қанчалик қизиқиш уйғотганлиги 
маълум бўлади. 
-
Тақдимот вақтида саволлар беришса саволларга жавобни “Раҳмат” 
билан бошлаш лозим. Ҳар бир саволни нутққа бўлган қизиқиш деб билинг. 
Қушимча саволлар – ўзингизни билимдонлигингизни кўрсатишни яна бир 
имконияти эканлиги ёддан кўтарилмаслиги лозим.