Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

Гликолиз ҳамда ачиш жараёнлари 
углеводларнинг мускуллар ва 
микроорганизмларда 
ўтадиган 
анаэроб 
(кислородсиз) 
шароитда 
парчаланишидан иборот бир хил жараённинг ўзи эканлигини ва уларнинг 
оралиқ босқичларини аниқланиши ҳужайра метаболизми (моддалар 
алмашинуви) тушинишда янги сахифа бўлди. 
Ҳозирги замон биокимёсининг яратилишида ҳужайра нафас олишининг 
ферментлари ва кофакторлари (фермент фаолиятида иштирок этадиган 
қўшимча моддалар) кашф этилиши, ҳар бир оксидланиш реакцияси водород 
ҳамда электрон ташишни ўз ичига оладиган бир қанча босқичларидан иборат ва 
шу туфайли ҳужайра энергияни кичик улушларда ажратиш ҳусусиятига эга 
бўлади, деган фикрни илгари сурилиши ҳам муҳим ўрин тўтади. 
Аэроб
(кислородли) 
шароитда 
АДФ 
(адинозиндифосфат) 
нинг 
АТФ 
(адинозинтрифосфат)га айланиши ва Липман томонидан АТФ терминал 
(охирги) пирофосфат боғларининг энергия сақловчи резервуар эканлиги 
аниқлади. 
Биокимё фани йўналишлари. Ҳозирги замон бикимё фани ўрганиладиган 
тадқиқотларнинг турига ва олиб бориладиган текшириш ишларининг 
йўналишига қараб мустақил фанлар даражасига кўтарилган қуйидаги 
бўлимларга бўлинади. 
Умумий биокимё: тирик материя учун хос бўлган кимёвий 
бирикмаларнинг организм ҳаёт фаолияти давомида сақланиши, ўзгаришнинг 
умумий қонуниятларини ўрганади
25
. 
Ўсимликлар биокимёси ўсимликлар организмни кимёвий таркибини ва 
улрада борадиган ҳаётни таъминловчи биокимёвий жарёнларни ўрганади. 
25
By Roland W. Scholz Environmental Literacy in Science and Society: From Knowledge to Decisions. New York, 
USA, 2011; Cambridge University Английский. р.199. 

---

102 
Медицина биокимёси одам организмининг кимёвий таркибини ва унда 
борадиган моддалар ҳамда энергия алмашинувини нормал ва касаллик 
ҳолатларида ўрганади.
Ҳайвонлар биокимёси ҳайвонлар организмининг кимёвий таркибини ва 
уларда борадиган моддалар ҳамда энергия алмашинуви жараёнларини 
ўрганади. 
Ветеринария биокимёси ҳайвонлар организмида борадиган моддалар ва 
энергия алмашинувини таъминловчи биокимёвий жараёнларни нормал ва 
патологик ҳолатлар билан боғлиқ ҳолда ўрганади. 
Техник биокимё энг муҳим озиқ моддаларнинг кимёвий таркибини, 
уларни тайёрлаш ва сақлаш билан боғлиқ бўлган жараёнларни ҳамда 
биокимёвий препаратлар ишлаб чиқариш ва уларни саноат миқёсида қўллаш 
усулларини ўрганади. 
Қиёсий 
биокимё 
ҳар 
хил 
систематик 
группаларга 
мансуб 
организмларнинг кимёвий таркибини ва моддалар алмашинуви жараёнларини 
солиштирма ҳамда эволюцион усулда ўрганиш билан шуғулланади. Кейинги 
вақтда бу бўлимдан эволюцион биокимё алоҳида бўлиб ажралиб чиққан. 
Молекуляр 
биокимёвий 
процесслар 
механизми 
алоҳида 
молекулалардаги у ёки бу хилдаги ўзгаришлар билан боғлиқлигини ўрганади. 
Радиацион биокимё тирик организмларда ионлаштирувчи нурланиш 
таъсирида содир бўладиган моддалар алмашинувидаги ўзгаришлар ва 
ҳолатларни ҳамда радиацияга қарши биокимёвий кураш усулларини ишлаб 
чиқиш йўлларини ўрганади. 
Квант биокимёси тирик организмларда энг катта биологик аҳамиятга эга 
бўлган моддаларнинг хоссалари, ҳусусиятларини, функциялари ва ўзгариш 
йўлларини, уларнинг электрон ҳарактеристикасини квант кимёсининг 
ҳисоблаш йўли билан ўрганади. 
Биокимёвий 
генетика 
ирсиятнинг 
кимёвий 
асосларини, 
макромолекулаларнинг специфик биосинтези орқали ирсиятнинг наслдан-
наслга ўтиш йўлларини ўрганади. 

---

103 
Космик биокимё одамзод томонидан космик фазонинг ўзлаштирилиши 
билан боғлиқ бўлган биокимёвий муаммоларни ўрганади. 
Биокимё фани ҳозирги ривожланиш даражасида қатор озиқ овқат 
саноати махсулотларида кечадиган турли хилдаги биокимёвий жараёнларини, 
биологик, технологик, биотехнологик, медицина, қишлоқ хўжалиги, 
чорвачиликнинг ва микробиология саноатининг муҳим фундаментал 
масалаларини ҳал қилишга қодир
26
.