Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

ТАФСИРГА ХОС АТАМАЛАР 
 
Режа: 
1. Тафсир илми таърифи. 
2. Тафсиршуносликда қўлланиладиган тафсир, таъвил, тадаббур, 
истинбот атамалари. 
Мавзунинг ўқув мақсади: Тафсир илмига умумий таъриф ва ушбу илмда 
қўлланиладиган истилоҳларга изоҳ бериш, улар ўртасидаги фарқ ва 
ўхшашликларни очиш, умуман тафсир илми атамаларини ёритиш кабилар 
мавзудан мақсад қилинган. 
 
Таянч иборалар: тафсир, фасара, муфассир, фаср, сафар, таъвил, авл, 
тадаббур, истинбот. 
 
1. Тафсир илми таърифи. 
Тафсир сўзи араб тилида фасара сўзидан олинган бўлиб, фасара баён 
қилиш, ёритиш, очиш, шарҳлаш, тафсир эса, ёпиқ нарсани очиш, мушкул 
лафз мақсадини ёритиш каби маъноларни беради. Шундан келиб чиқиб, 
муфассир сўзи Қуръон оятларини шарҳловчи мазмунини ифода этади. Тафсир 
илми ҳақида Имом аз-Заркаший (ваф. 1393 ҳ.й.): «Тафсир шундай илмки, у 
билан Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам)га нозил бўлган Аллоҳ китоби 
тушунилади, маънолари баён этилади ва ундан ҳукм ва ҳикматлар олинади». 
Шубҳа йўқки, инсон ушбу нарсаларни ўз билими, тоқати, фаҳми доирасида 
тушунади. 
Тафсир илмининг истилоҳлари борасида турли фикрлар бўлгани каби 
ушбу илм доирасида ўрганилган мавзуларда ҳам ўтмишда ва ҳозирда 
турлиликни кузатиш мумкин. Масалан, баъзи олимлар тафсирнинг айрим 
мавзуларини таҳлил қилган бўлсалар. Бошқалари Қуръон илмларига оид 
кўпгина масалаларга тўхталган ёки тафсир қоидаларини ҳам ёритганлар. Шу 
тарзда олимнинг мақсадидан келиб чиқиб, соҳага оид турли даражадаги 
китоблар ёзилган. Жумладан, замоанвий муфассир олим Фаҳд ар-Румий 
«Буҳус фи усулит тафсир ва маноҳижиҳи» китобида тафсир илмининг пайдо 
бўлиши ва ривожланиши, тадвин даври
3
, Қуръондаги эъроблар
4
, ғариб ва 
камдан кам учрайдиган сўзлар, муфассир билиши зарур бўлган илмлар, тафсир 
усул ва кўринишлари кабиларга тўхталган.