Tafakkurning univirsal mantiqiy shakllari

Tushunchani chegaralash

Hajmi keng tushunchadan hajmi tor tushunchaga fikran o’tishdan iborat.

Hajmi tor tushunchadan hajmi keng tushunchaga fikran o’tishdan iborat.

Hajmi tor tushunchadan hajmi keng tushunchaga fikran o’tishdan iborat.

Tushunchani umumlashtirish

Tushunchalarni bulish.

Tushunchaning xajmini unda aks etgan predmetlarni ayrim guruxlarga (ayrim predmetlarga) ajratish yuli bilan aniklashga tushunchani bulish deyiladi. Bulish amalini bulinuvchi tushuncha (xajmi aniklanishi lozim bulgan tushuncha), bulish asosi (predmetning tushunchada fikr kilanadigan birorta umumiy belgisi) va bulish a'zolari (bulish natijasida xosil kilinadigan tur tushunchalar) tashkil etadi.

Bo’linuvchi tushunchani o’zaro zid bo’lgan ikkita tur tushunchaga ajratishdan iborat.Masalan barcha kishilarni dindorlar va dindor emaslarga ajratsak bu dixotomik bo’lish hisoblandi.

Dixotomik bo’lish

tushunchalarni bulishning aloxida turidir. Klassifikatsiya predmetlarni ma'lum bir turlarga (kichik sinflarga yoki ayrim predmetlarga) ajratishdan iborat bulib, bunda xar bir tur boshkalariga nisbatan uzining anik va kat'iy urniga ega. Klassifikatsiya natijalari xar xil jadvallar, sxemalar, grafiklar, kodekslar va shu kabilarda uz aksini topadi.

Klassifikatsiya

Tushunchalarni ta'riflash

a'riflash (yoki definitsiya) tushunchaning mazmunini ochib beradigan mantikiy amaldir. Ta'rif aniklanuvchi va aniklovchi kismlardan tashkil topadi. Aniklanuvchi kismni mazmuni ochib berilishi lozim bulgan tushuncha, aniklovchi kismni esa aniklanuvchi tushunchaning mazmunini ochib beruvchi tushunchalar tashkil etadi.