Tafakkurning univirsal mantiqiy shakllari

Predmet fikran uni tashkil qiluvchi qismlar,tomonlarga ajratilib,har qaysisi alohida o’rganiladi.

Predmet fikran uni tashkil qiluvchi qismlar,tomonlarga ajratilib,har qaysisi alohida o’rganiladi.

Analiz

Sintez

Analizga teskari usul bulib, u analiz davomida ajratilgan kismlar, tomonlarni fikran birlashtirib, predmetni bir butun xoliga keltirishdan iborat. Sintez bulmasa predmet xakida yaxlit fikr xosil kilib bulmaydi. Analiz va sintez uzviy boglikdir.

Tushuncha hosil qilish uchun predmetning analiz,sintez usullari bilan aniqlangan umumiy va individual belgilarining muhimlari ajratilishi,nomuhimlari chetlashtirilishi.

Abstraktsiya

Umumlashtirish

Umumlashtirish-predmetlar ularning ayrim umumiy,muhim xususiyatlariga ko’ra sinflarga birlashtiriladi va shu tariqa bitta tushunchada bir jinsli predmetlarning barchasini fikr qilish imkoniyati yaratiladi.

Termin

Qat’iy bitta tushunchani ifoda qiluvchi so’z bo’lib,muayyan ilmiy bilish sohasida bir xil ma’oda ishlatiladi.

Tushuncha o’zining mazmuni va xajmiga ega. Tushunchaning mazmunini unda fikr kilinayotgan predmetning muxim belgilari yigindisi tashkil etadi. Masalan, «fan» tushunchasining mazmunini fanning muxim belgilari, ya'ni uning amaliyot bilan alokada ekanligi, predmetlarning birorta soxasiga oid tushunchalar, konunlar, printsiplar shaklidagi ob'ektiv chin (xakikiy) bilimlar sistemasidan iborat bulishi, dunyokarashning shakllanishida ishtirok kilishi va shu kabilar tashkil kiladi.

Tushunchaning mazmuni

Tushunchaning xajmi

unda fikr kilinayotgan predmetlar yigindisidan iborat. Masalan, yukorida misol kilib keltirilgan «fan» tushunchasining xajmi mavjud barcha fanlarni: matematika, fizika, mantik va xokazolarni uzida kamrab oladi.

Tushunchalarni chegaralash va umumlashtirish

Tushunchalar ustida olib boriladigani amallar xisoblanadi. Ular tushunchaning mazmuni va xajmi urtasidagi teskari mikdoriy nisbat konuniga muvofik xolda amalga oshiriladi.