Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
41
ларни кўрган
65
.1930 йилда Россияга сургун қилин
-
ган ўзбекистонликлар махсус ташкил этилган 19 
та совхозда яшаб, ўша совхозларнинг бири «Хазар
-
боғ» номи билан аталган. Денов районидан сургун 
қилинганлар «Хазарбоғ» меҳнат лагерида қишлоқ 
ташкил этиб, ўша ерда яшаганлар. Ушбу қишлоққа 
Сурхондарёдан ва жумладан Деновдан борганлар 
1931 йилдан «қулоқ»лар сифатида жойлаштирил
-
ган. Булар асосан пахтачиликда меҳнат қилганлар. 
Асосий меҳнат қуроллари кетмон ва примитив қу
-
роллардан иборат бўлган. Кўчирилганлар мислсиз 
оғир шароитда яшаб меҳнат қилганлар. Жумладан, 
Пирим Ҳасановнинг маълумотига кўра, 1931 йил 
октябрида «Хазарбоғ» совхозига кўчирилган 100 
хўжалик ертўлага жойлашган, уларнинг кўпчилиги 
бу оғир қийинчиликларга дош бера олмасдан ҳалок 
бўлишган
66
. 
Қулоқ сифатида рўйхатга олинган бадавлат хў
-
жаликларнинг молу-мулки тўлиқ мусодара қи
-
линиб, уларнинг оилалари ўзга юртлар (Украина, 
Шимолий Кавказ, Сибир, Қозоғистон, Узоқ Шарқ 
ва ҳоказо) га сургун қилинган. Республикамизнинг 
ўзида ҳам қулоқлар учун махсус концентрацион 
лагерлар ва кўчириб келтирилганларнинг 17 та
мажбурий меҳнат посёлкалари ташкил қилинган. 
Қулоқларнинг асосий қисми моҳир пахтакор экан
-
лиги ҳисобга олиниб, уларнинг меҳнатидан унум
-
ли фойдаланиш мақсадида республиканинг ич
-
карисида ташкил этилган посёлка ва совхозларга 
жўнатилган. Сурхондарё вилоятидан қулоқ қилин
-
ган хўжаликларнинг асосий қисми 1929 йилда Ўз
-
65 
Турсунов С.Н ва бошқалар. Шеробод тарихидан лавҳалар. –Б. 
236.
66 
Турсунов С., Турдиев Т. Денов. Тошкент: Фан, 2009. –Б. 220.

---

Якубова Диларам Таджиевна
42
бекистонда ташкил этилган биринчи совхоз – Ан
-
дижондаги Савай совхозига, Деновдаги Хазорбоғ 
совхозига, Шўрчи, Сурхон ва Қумқўрғондаги қулоқ 
қилинганлар посёлкаларига, яна бир қисми Шимо
-
лий Кавказга жўнатилган эди. Коллективизация 
даврида Деновдаги Хазорбоғ совхозига бошқа рес-
публикалардан қулоқлаштиришдан қочган кўпги
-
на одамлар бошпана топишган эди. Лекин бу ерда 
ҳам ОГПУнинг «синчков кўзларидан» қутулиб бўл
-
мади. 1933 йил 17 апрелдаги 30/7 сонли протокол 
қарори билан Россия, Украина ва Қозоғистондаги 
қулоқлаштиришдан қочиб келган 13 киши – И.С.
Хижняк-Май, П.С.Шрамко, С.Н.Данильченко, М.Д.
Куравлёва, И.И.Зайцев, М.Ф.Даврикова, И.В.Костин, 
И.Т.Починок, И.Г.Иванов, А.А.Учузова, С.П.Сидорен
-
ко, А.Ф.Торопов, М.С.Таранецга турли хил айблар қў-
йилиб, Хазорбоғ совхозидан чиқарилган. Уларнинг 
иши Сиёсий учликка оширилган ва ўша куннинг 
ўзида судсиз, сўроқсиз репрессия қилинган. Прото
-
кол охирида район назорат инспекциясининг (РКИ 
– районная контрольная инспекция) инспектори 
Куновнинг фамилияси ва имзоси қўйилган
67
.
Совет режими қишлоқда ўз ҳокимиятини тўла 
ўрнатиб, жамоалаштиришни амалга ошириб бўлгач, 
сургун қилинган «қулоқ» хўжаликларига нисбатан 
ўз сиёсатини бироз «юмшатган». СССР МИК 1934 
йил 27 майда «Собиқ қулоқларнинг гражданлик 
ҳуқуқларини тиклаш тартиби тўғрисида» қарор қа
-
бул қилиб, унда «қулоқлар»нинг сайлов ҳуқуқлари 
тикланган. Иккинчи жаҳон уруши даврида (1942 
йилда) меҳнат сургунида бўлган «қулоқлар» ҳара
-
67 
Денов туман давлат архиви. 6-фонд, 1-рўйхат, 114-иш, 95-98 ва
-
рақлар.

---