Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
35
Юқорининг кўрсатмасига мувофиқ қулоқлашти
-
риш жамоалаштириш натижаси бўлиши, яъни ав
-
вал ихтиёрий равишда колхоз тузиш, кейин қу
-
лоқларни синф сифатида тугатиш ишлари амалга 
оширилиши керак эди. Бу масала қишлоқ советлари 
қошидаги камбағал батраклар кенгашида муҳокама 
қилиниши лозим эди. Жойларда эса, аксинча, аввал 
деҳқонлар қулоқ қилинди, кейин колхозлар тузил
-
ди. Ўша даврда қулоқлар рўйхатини тузиш туман 
молия бўлими томонидан олиб борилган. Туман 
ижроия қўмитаси, туман молия бўлими ва комму
-
нистик партия вакилидан иборат «учлик» рўйха
-
тига тушган хўжалик охир-оқибат қулоқ қилинар 
эди. Архив ҳужжатларига кўра, 1930-1932 йилларда 
қулоқ қилинаётганларнинг мол-мулклари рўйхатга 
олиниб, ўзлари ҳақида қуйидагича маълумот бери
-
лади. Сурхондарё округи Бойсун районидаги Пасур
-
хи қишлоғидан Қурбонбой, Шукурбой, Улуғбойлар
-
ни 5-10 танобдан ери, иш ҳайвони ва чорва моли 
борлиги учун қулоқ қилинган. Қулоқ деҳқонлар 
билан бир қаторда ўрта ҳол ва камбағал деҳқонлар 
ҳам сайлов ҳуқуқидан маҳрум қилинганлар
53
.
Коллективлаштириш даврида Шерободдан қу
-
лоқ бўлиб, сургун қилинганлар ватандошларимиз 
сони ниҳоятда кўп эди. 1930 йилда Шеробод тума
-
нидан қулоқ хўжалиги сифатида 55 катта ер эгаси, 
21 руҳоний, 14 амалдор, 2 савдогар, 22 судхўр, жами 
114 хўжалик тугатилиб, 1954 гектар суғорма ер, 
иш ҳайвонларидан – 61 от, 125 ҳўкиз, қишлоқ хў
-
жалик буюмларидан 52 омоч, 79 сихмола, 2 та ло
-
патка, 5205 арава, 4970 пуд сомон, 1765 пуд беда 
тортиб олинди
54
. Кўпчилик вазият оғирлашувидан 
53 
Турсунов С., Рашидов Қ. Бойсун. – Б. 116.
54 
Турсунов С.Н ва бошқалар. Шеробод тарихидан лавҳалар. –Б. 
235-236.

---

Якубова Диларам Таджиевна
36
ташвишга тушиб, Афғонистонга кетиб қолишни 
афзал кўрди. Чунончи, ОГПУ ўзининг 1930 йил би
-
ринчи чорагида берган маълумотида феврал ойида 
Сурхондарё округининг Бойсун ва Паттакесар ра-
йонларида оммавий равишда чорвани сотиб, Афғо
-
нистонга кетиб қолиш ҳаракатлари кузатилаётган
-
лигидан огоҳлантиради
55
.
Баъзи ҳолларда, қишлоқлар аҳолиси ўзларига ёқ
-
маган раисларни ишдан олиш ҳоллари ҳам учраган. 
Масалан, 1930 йилнинг 19- ва 21- февралида Бойсун 
районининг Рабод қишлоғида деҳқонларнинг икки
-
та йиғилиши бўлиб ўтади. Биринчисида 60 киши, 
иккинчисида 80 киши қатнашган. Мазкур йиғилиш-
лар қарорига кўра, колхоз раиси билан қишлоқ кен
-
гаши раиси ўз вазифасидан олинадилар. 22 феврал 
куни йиғилиш қарорини тасдиқлатиш мақсадида 
8 киши Райисполкомга делегат қилиб юборила
-
ди. Улар колхознинг 200 кишилик аъзоси номидан 
агар йиғилиш қарори райисполком томонидан тас
-
диқланмаса, унинг аҳолиси экин экмай, қишлоқдан 
кетишларини маълум қилишади. Район ОГПУ раиси 
янги сайланган раисларни «қулоқларнинг малайла
-
ри» сифатида атаб, колхозларга қарши йиғилишлар 
ташкилотчиларини ҳибсга олади ва зудлик билан 
уларга нисбатан тергов ишларини бошлаб юбора
-
ди
56
. 
1932 йилда халқ томонидан сайланган айрим қи
-
шлоқ раҳбарларига нисбатан жиноий иш қўзғатила
-
ди. Архив ҳужжатларининг бири Денов туманидаги 
«Кенагас селсоветидаги совет аппаратининг булға
-
55 
Трагедия среднеазиатского кишлака: коллективизация, раску
-
лачивание, ссылка. 1929-1955 гг. Документы и материалы. Т. I-III. 
Сост.: Р. Шамсутдинов, Б. Расулов; Под ред. Д. А. Алимовой. Т. I. –Т.: 
Шарк, 2006. –С. 78.
56 
Трагедия среднеазиатского кишлака. Том 1.– С. 98-99.

---