Tadqiqotlari

Tahlil va sintez, 
ya’ni
 
tahlil va umulashtirish kategoriyasi ham marketing 
tadqiqotlarida statistik tahlilning metodologik asoslaridan biri hisoblanadi. Tahlil 

---

116 
deganda bir butun yaxlit predmetni alohida bo‘laklarga bo‘lib o‘rganish tushuniladi. 
Umumlashtirish (sintez) esa o‘rganilayotgan ob’ekt to‘g‘risida yaxlit xulosaga kelish 
uchun foydalaniladi. Unda ob’ektning barcha bo‘laklari bo‘yicha tahlil natijasida 
qilingan xulosalar asosida umumlashtiriladi. 
O‘rganilayotgan ob’ekt yoki iqtisodiy jarayon haqida yaxlit va aniq xulosaga 
kelishi uchun u tahlil qilinadi va barcha xulosalar umumlashtiriladi. Tahlil bor joyda 
umumlashtirish, umumlashtirish uchun esa tahlil qilish lozim. Shu tufayli ushbu 
kategoriyalar bir-biri bilan uzviy bog‘liqlikda qaraladi. Bundan marketing 
tadqiqotlarida statistik tahlilni amalga oshirishda ham bevosita foydalaniladi. 
Sabab va oqibat 
kategoriyasi ham falsafiy kategoriyalardan biri bo‘lib, 
bevosita marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning metodologik asosi sifatida ham 
namoyon bo‘ladi. Marketing tadqiqotlarida statistik tahlilda natija va omillar 
tushunchasi mavjud. Iqtisodiy faoliyat natijasini ifoda etgan birorta ko‘rsatkich natija 
ko‘rsatkichi bo‘lib hisoblanadi. Buni falsafiy jihatdan qaraydigan bo‘lsak oqibatdir. 
Ammo shu oqibat o‘z-o‘zidan sodir bo‘lmaydi. Uning zamirida bir qancha sabablar 
bor. Bu sabablarni marketing tadqiqotlari statistik tahlilida omillar deb qaraladi.
Sabab orqali oqibat yuzaga keladi. Xuddi shunday natijaning ham 
shakllanishiga bevosita omillar ta’sir qiladi. Ijobiy sabablar (omillar) yaxshi oqibatga, 
shuningdek, ijobiy omillar yuqori natijaga olib kelganidek, salbiy sabab yomon 
oqibatga, omillarning salbiy ta’siri natijaning pasayishiga olib keladi. Shu tufayli 
tahlil jarayonida natija ko‘rsatkichlariga omillar ta’sirini batafsil o‘rganishga to‘g‘ri 
keladi. 
Shakl va mazmun
kategoriyasi ham bevosita iqtisodiyotga, xususan, 
marketing tadqiqotlarida statistik tahlilga ham aloqadordir. Shaklning o‘zgarishi 
mazmun o‘zgarishiga, mazmunning o‘zgarishi shakl o‘zgarishiga olib keladi. 
Iqtisodiyotda ushbu bog‘liqlik juda yorqin namoyon bo‘ladi. Masalan, ayollar 
sumkasining shakli chiroyli va chidamli bo‘lishi uchun, unga qimmatbaho 
materiallar, turli bezaklar ishlatiladi. Natijada uning mazmuni chidamliligi, narxining 
nisbatan qimatliligi bilan o‘zgaradi. Yoki oddiy material o‘rniga sifatli material 
ishlatib uning mazmunini boyitish kerak bo‘lsa albatta shakli ham o‘zgaradi.

---

117