|
Забони адабии ҳозираи тоҷик ба нормаи муайян даромадааст, вай талаботҳои мадании халқи худро қонеъ карда метавонад. Забони адабии тоҷик –забони ҳуҷҷатҳои давлатӣ, мактаб, илм, матбуот, театр, радио, кино, телевизион ва тамоми адабиётҳои ҳамин забон мебошад. - Ба нормаи забон қоидаҳои муқаррарии истеъмоли калима, шаклҳои грамматикӣ, талаффузу имло, ки дар давраҳои муайяни инкишофи забон қабули умум гаштаанд, дохил мешавад.
Забони адабии тоҷик ду шакл дорад .1.Гуфтугӯи.2. Хаттӣ. Ин ду шакл таркиби луғавӣ ва сохти грамматикии ба худ ҳос дорад. - Забони адабии хаттӣ аз забони адабии гуфтугӯӣ бо фаровонии калимаҳои абстрактмаъно, истилоҳоти илмӣ ва синтаксиси мураккаб фарқ мекунад. Забони адабии тоҷик аз забонҳои қадимаи ватанамон аст. Вай роҳи дурударози инкишофи таърихиро тай карда бошад ҳам, захираи асосии луғавӣ ва сохти грамматикиашро нигоҳ доштааст, бинобар ин ҳар ҳонандаи имрӯзаи тоҷик шеърҳои Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ барин саромадони адабиёти худро, ки зиёда аз 1150 сол қабл зиндагӣ ва эҷод кардааст, бе душворӣ фаҳмида метавонад.
Дар таркиби луғавии забони тоҷики калимаҳои арабӣ хеле зиёд дучор меоянд, ки ин албатта ба ҳуҷуми арабҳо ба Осиёи Миёна ва таъсири онҳо ба забони милли мо мебошад. Дар ибтидои асри ХХ бошад, муносибатҳои империяи Руссия ва барқарории давлати шӯроҳо ба таркиби луғавии забони тоҷикӣ калимаҳои русиро ворид намуд. Ва бо сабабҳои гуногун аз дигар забонҳо ба таркиби луғавии забони тоҷикӣ калимаҳои зиёде ворид гардидаанд, қисме аз онҳо то ба имрӯз мавриди истифода қарор мегиранд. Ҳамаи калимаҳои аз дигар забонҳо воридшуда захираи луғавии забони тоҷикиро бой гардонда, дар марҳалаҳои гуногуни инкишофи забони тоҷикӣ нақши муҳимеро соҳиб мебошанд. Забони адабии тоҷик дар даврони истиқлол ба марҳалаи нави инкишоф рӯбарӯ омад. Ба забони тоҷикӣ додани мақоми давлатӣ тақозои онро мекард, ки забони адабии тоҷик густариш дода шавад. Чунки дар баъзе соҳаҳои забоншиносии тоҷик нуқсон ва камбудиҳое пайдо гардиданд, ки талаботи халқро наметавонистанд, конеъ намоянд. Аз ҷумла дар графика, орфоэпия, орфография ва дигарҳо соҳаҳо. Ин масъаларо яке аз олими забоншинос ва адабиётшиноси тоҷик устод Муҳаммадҷон Шакурӣ дар мақолае бо номи «Забони миллӣ ғамхории махсус хоҳон аст», чунин ифода карда буд: “Вазъи забони миллӣ дар республикаи мо ба ниҳояти дараҷа мӯҷиби ташвишу изтироб аст. Изтироб аз он ҷост, ки дуруштӣ ба тафаккур ҳарчӣ бештар сар дароварда, эҳсоси забонро кунд намуд, маданияти суханро паст бурд, боиси ин гардид, ки калимасозиву иборабандӣ, таркибҳои синтаксисӣ ва ғайра, қонуну қоидаҳои забон дағалона вайрон шуданд. Вайронкорӣ ҳатто дар номгузории маҳалҳо-кишлокҳо, районҳо ва шахрҳо роҳ ёфта истодааст. Ҳоло маданияти пасти забон қариб ҳамагонист. Бо қатъияти тамом бояд гӯем, ки маданияти сухани тоҷикӣ дар ягон давру замон чун имрӯз паст нарафта буд. Дар тамоми Тоҷикистон лавхае, шиоре, эълоне ва дигар навиштаи тоҷикие, ки чанд хатои услубӣ ва имлоӣ надошта бошад, кам ёфт мешавад. Ин худ аз савияи саводи мо гувоҳ аст. Ноогахӣ аз забон, бедиққативу нопухтакорӣ дар таҳрир, маданияти пасти забондонӣ, ҳатто аломатҳои бессаводӣ дар барномаҳои радио, телевизион, матбуот ҳодисаи муқаррарӣ шудааст. Инҳо ҳама тасодуфан ва гоҳ-гоҳ ба вуҷуд намеоянд, балки ҳодисаи умумӣ буда, намоёнгари муносибати мо ба забони модарӣ, як нишона аз мавқеи забони миллӣ дар ҷамъият аст» (Дарси хештаншиносӣ, «Ирфон»,соли 1989). - Дар таркиби луғавии забони тоҷики калимаҳои арабӣ хеле зиёд дучор меоянд, ки ин албатта ба ҳуҷуми арабҳо ба Осиёи Миёна ва таъсири онҳо ба забони милли мо мебошад. Дар ибтидои асри ХХ бошад, муносибатҳои империяи Руссия ва барқарории давлати шӯроҳо ба таркиби луғавии забони тоҷикӣ калимаҳои русиро ворид намуд. Ва бо сабабҳои гуногун аз дигар забонҳо ба таркиби луғавии забони тоҷикӣ калимаҳои зиёде ворид гардидаанд, қисме аз онҳо то ба имрӯз мавриди истифода қарор мегиранд. Ҳамаи калимаҳои аз дигар забонҳо воридшуда захираи луғавии забони тоҷикиро бой гардонда, дар марҳалаҳои гуногуни инкишофи забони тоҷикӣ нақши муҳимеро соҳиб мебошанд. Забони адабии тоҷик дар даврони истиқлол ба марҳалаи нави инкишоф рӯбарӯ омад. Ба забони тоҷикӣ додани мақоми давлатӣ тақозои онро мекард, ки забони адабии тоҷик густариш дода шавад. Чунки дар баъзе соҳаҳои забоншиносии тоҷик нуқсон ва камбудиҳое пайдо гардиданд, ки талаботи халқро наметавонистанд, конеъ намоянд. Аз ҷумла дар графика, орфоэпия, орфография ва дигарҳо соҳаҳо. Ин масъаларо яке аз олими забоншинос ва адабиётшиноси тоҷик устод Муҳаммадҷон Шакурӣ дар мақолае бо номи «Забони миллӣ ғамхории махсус хоҳон аст», чунин ифода карда буд: “Вазъи забони миллӣ дар республикаи мо ба ниҳояти дараҷа мӯҷиби ташвишу изтироб аст. Изтироб аз он ҷост, ки дуруштӣ ба тафаккур ҳарчӣ бештар сар дароварда, эҳсоси забонро кунд намуд, маданияти суханро паст бурд, боиси ин гардид, ки калимасозиву иборабандӣ, таркибҳои синтаксисӣ ва ғайра, қонуну қоидаҳои забон дағалона вайрон шуданд. Вайронкорӣ ҳатто дар номгузории маҳалҳо-кишлокҳо, районҳо ва шахрҳо роҳ ёфта истодааст. Ҳоло маданияти пасти забон қариб ҳамагонист. Бо қатъияти тамом бояд гӯем, ки маданияти сухани тоҷикӣ дар ягон давру замон чун имрӯз паст нарафта буд. Дар тамоми Тоҷикистон лавхае, шиоре, эълоне ва дигар навиштаи тоҷикие, ки чанд хатои услубӣ ва имлоӣ надошта бошад, кам ёфт мешавад. Ин худ аз савияи саводи мо гувоҳ аст. Ноогахӣ аз забон, бедиққативу нопухтакорӣ дар таҳрир, маданияти пасти забондонӣ, ҳатто аломатҳои бессаводӣ дар барномаҳои радио, телевизион, матбуот ҳодисаи муқаррарӣ шудааст. Инҳо ҳама тасодуфан ва гоҳ-гоҳ ба вуҷуд намеоянд, балки ҳодисаи умумӣ буда, намоёнгари муносибати мо ба забони модарӣ, як нишона аз мавқеи забони миллӣ дар ҷамъият аст» (Дарси хештаншиносӣ, «Ирфон»,соли 1989).
Do'stlaringiz bilan baham: |
