Tadbirkorlik va ishga joylashtirish texnologiyasi asoslari

Техник-иктисодий асосномангиздаги "Ходимлар” булимини тулдиришдан аввал куйидаги жадвални

Download 1,63 Mb. bet 155/212 Sana 29.12.2021 Hajmi 1,63 Mb. #76477

Bog'liq
-ТАДБИРКОРЛИК2017

Bu sahifa navigatsiya:

• Бизнес амалиёти тулдиринг
• Хodimlar MalaKa, tajriba va boshKa talablar
• Avto chilangarlar Ish tajribasi Kamida uch yil 100000
• Ish tajribasi Kamida besh yil 100000 3
• Ходимлар ва уларнинг вазифалари (зарур булса руйхатга кушинг) Бу ишни бажариш учун менда вакт ва куникма етишмайди (белги куйинг)
• Малака, тажриба ва бошка талаблар Ходимлар сони
• Савдо-сотик ишлари
• Товар ишлаб чикариш ёки хизмат курсатиш (курсатинг)
• MarKeting nima Biznesda muvaffaKiyat Kozonish uchun nimalarni bilish KeraK MarKeting rejasi nimadan iborat
• "Хodimlarni boshKarish” deganda nima nazarda tutiladi Хodimlarda sotish KuniKmalarini Kanday oshirish mumKin
• KroKning birinchi Kilgan ishi shu buldiKi, u boshKa Korxonalar tomonidan Me Donalds nomini Kullashni sotish x,isobiga, tarmoKni Kengaytirdi.
• 9§.Ishga joylashtirish texnologiyasi 9.1.Mehnat bozori, uning mohiyati va ishlash mexanizmi. Reja
• Nominal ish haki – bu ma’lum vakt davomida olingan ‘ul summasi yoki ‘ul shaklidagi ish haki.
• Real ish haki– bu nominal ish haki summasining kanchaliktovarlar va xizmatlar mikdorini sotib olishga yetadigan kuvvatidir

Техник-иктисодий асосномангиздаги "Ходимлар” булимини тулдиришдан аввал куйидаги жадвални

- -
Бизнес амалиёти	тулдиринг: Руйхатни, сиз ёлламокчи булган, бошка ходимлар билан тулдиринг. Техник-иктисодий асосномангизни "Ходимлар” булимида ходимларнинг асосий вазифалари, керакли малака ва ёлланилиши режалаштирилган ходимлар сонини курсатинг.

Хodimlar	MalaKa, tajriba va boshKa talablar	Kuzda tutilayotgan oyliK ish doKi, sum	Хodimlar soni
Avto chilangarlar	Ish tajribasi Kamida uch yil	100000	2
avtomexaniKlar	Ish tajribasi Kamida besh yil	100000	3
Avtomobillarni yuvuvchi	Ish tajribasi Kamida besh yil	100000	3
Yordam ish berish uchun xodim	Maxsus malaKa talab etilmaydi	80000	1

Т

Ходимлар ва уларнинг вазифалари (зарур булса руйхатга кушинг)	Бу ишни бажариш учун менда вакт ва куникма етишмайди (белги куйинг)	Малака, тажриба ва бошка талаблар	Ходимлар сони
Маъмурий ишлар
^исобга куйиш
Маркетинг
Савдо-сотик ишлари
Сотиб олиш
Омборхона булими
Товар ишлаб чикариш ёки хизмат курсатиш (курсатинг)
Бошка вазифалар

aKrorlash uchun nazorat savollari

1. 
   MarKeting nima?
   
2. 
   Biznesda muvaffaKiyat Kozonish uchun nimalarni bilish KeraK?
   
3. 
   MarKeting rejasi nimadan iborat?
   
4. 
   MarKeting rejasi Kanday tuziladi?
   
5. 
   MarKeting rejasida joylashishni urganish Kanday urin egallaydi?
   
6. 
   "Хodimlarni boshKarish” deganda nima nazarda tutiladi?
   
7. 
   Хodimlarda sotish KuniKmalarini Kanday oshirish mumKin?
   
8. 
   Тovar bax,osini urnatishda Kanday omillarni inobatga olish KeraK?
   

McDonalds tarixi

Mc Donalds dunyoga mashxur Korparatsiyalardan biri.

Bugungi Kunda Mc Donalds tez, mazali, Kulay x,isoblanadi. Mc Donalds nimadan boshlanganligini va bu nom ostida Kanday marKeting Konsepsiyasi Kuyilganligini Kamdan-Kam odam biladi. Mc Donalds paydo bulganga Kadar oddiy ameriKaliK gamburgerlar bilan arzon bufet-oshxonalarda tamaddi Kilishi mumKin edi. Kotlet va gamburgerning Kup joylarining sifati yaxshi emas x,amda xizmat Kursatish juda seKin edi. (5 minut ichida yeyiladigan gamburgerlarni, gox,ida, yarim soat Kutishga tugri Kelar edi), xonalar sanitariya talablariga javob bermas, xodimlar Kupol muomalali edi.

Barchasi 1955 yili, sutli KoKteyllar uchun miKserlar sotishdan boyib Ketgan Rey KroK, aKa-Ka MaKdonaldlarga tegishli, 7 ta tez xizmat Kursatish restaranlaridan iborat tarmoKni sotib olishga Karor Kilganidan Keyin, uzgardi.

KroKning birinchi Kilgan ishi shu buldiKi, u boshKa Korxonalar tomonidan Me Donalds nomini Kullashni sotish x,isobiga, tarmoKni Kengaytirdi.

Restaranlarni yuritish strategiyasi Kilib sifat, servis, tozaliK olindi. Хurandalar toza binoga Kirishar, yoKimtoy sotuvchi bilan muloKotda bular, buyurtma bergandan sung 5 minut ichida uzlarining mazali gamburgerlarini olishar edi. OvKatlanish joyi bir gala usmirlarning tuplanish joyiga aylanib Kolmasligi uchun unga musiKaviy avtomat, telefon, x,attoKi sigareta va gazetalarni sotuvchi avtomatlar Kuyilmagan. OvKatlanish joyi oylaviy masKanga aylandi, uni ayniKsa bolalar yoKtirib Kolishdi. hozirgi Kunda Mc Donalds Korporatsiyasi butun dunyo buylab ishlayotgan ajoyib mexanizm x,isoblanadi.



9§.Ishga joylashtirish texnologiyasi

9.1.Mehnat bozori, uning mohiyati va ishlash mexanizmi.


Reja:

1. 
   Mehnat resarslari.
   
2. 
   Mehnat bozori va uning ishtirokchilari.
   
3. 
   Ish haki va uning shakllari.
   

M oddiynehmatlarishlabchikarishvaxizmatlarko’rsatishikkitazarurtarkibiykismdan: birtomondan, moddiyresurslar (xomashyo, asbob-uskunalarvahokazo)danvaikkinchitomondan, insonresurslaridan, yahnikasbmalakalarivabilimlarigaegabo’lganxodimlardaniborat. Boshkacharokkilibaytganda, mamlakataholisiningbirkismibo’lganinsonresurslarimoddiyresurslarbilanbirkatordaiktisodiyrivojlanishomilisifatidahamnamoyonbo’ladi. Birokbuomillaro’zxususiyatlarigakarabbir-birlaridanmuhimbelgilaribilanfarklanadi.

Insonresurslari – odamlardir. Ularfakatmoddiynehmatlaryaratibkolmay, shubilanbirgaularniistehmolhamkiladilar. Odamlaro’zlarningmoddiyvamahnaviyehtiyojlarijihatidanunchalikbirxilemaslar. Bunga ylarningjinsi, yoshi, sog’lig’i, oilaviyahvoli, mahlumotdarajasivaboshkaijtimoiy, psixofiziologiksifatlarisababbo’ladi. SHuninguchunbirkishiikkinchisigao’xshamaydi.
Iqtisodiyotdaamalgaoshirilayotganislohiyo’zgarishlardavridahammanarsalarniinsonehtiyojlarivatakdiribilanmuvofiklashtirishmuhimdir.
Mehnatresurslarimamlakataholisiningo’zpsixofiziologikvaakliysifatlaribilanmoddiynehmatlarishlabchikarishgayokixizmatlarko’rsatishgakodirbo’lgankismidaniboratdir.
Mehnatresurslarideb, o’ziningakliyvajismoniymehnatibilanijtimoiyishlabchikarishdaishtiroketadiganmehnatgakobiliyatlikishilarto’plamigaaytiladi.
Butahrifdanshunarsakelibchikadiki, mehnatresurslario’zigaiqtisodiyotdamehnatbilanbandbo’lgankishilarniham, mehnatbilanbandbo’lmasahammehnatkilishlarimumkinbo’lgankishilarnihamkamraboladi. Boshkachaaytganda, mehnatresurslarihakikiy (real) vapotentsialxodimlardir.
Mahnaviyrivojlanishdarajasidegandaumumtahlimvakasbiybilimlarhamdako’nikmalar, shaxsiyhususiyatlartushuniladi. Buxususiyatlarinsonningtanlaganfaoliyatsohasidamuvaffakiyatliishlashiuchunzarursharthisoblanadi.
Insonningharikkalasifatibo’lganjismoniyvamahnaviyrivojitasvirlariningahamiyatiiqtisodiyotningrivojlanibborishigakarabdoimiyholdao’zgaribboradi. Buhol, o’znavbatda, mehnatsohasidagimavjudjahontamoyilinito’likaksettiradi, iqtisodiyotdavaumuman, jamiyatdatezvachukuro’zgarishlarbo’libturgandavrlardakishilarningjismoniyvamahnaviyfazilatlariroliayniksaortadi.
Bozoriqtisodiyotigao’tishesaaksincha, insonningtashabbuskorvafaolbo’lishininazardatutadi. Uningkandayyashashio’ziningyangiiktisodiytizimgasingib, ubilanhamohangbo’libketishmahoratigabog’lik. Insonningjismoniyimkoniyatlarivamahlumotlilikdarajasi, mahnaviyatikanchalikyukoribo’lsa, bunarsashunchalikmuvaffakiyatlirokkechadi.
Zarurjismoniyvamahnaviyimkoniyatlarinsonningyoshigabog’lik. Ularinsonhayotiningilkva yetukdavrlaridashakllanadivarivojlanib, karilikchog’idaesa, tabiiyravishdabirmunchakamayibboradi.
Yoshchegarasierkaklar 59 yoshga, ayollar 54 yoshga yetgandan co’ngpensiyaolishhukikibilanbelgilanadi. Birokbukoidadanistisnohambor. Organizmgayuksakruhiyfiziologikbosimlarbilanbog’likkasbfaoliyatiningayrimturlariuchunpensiyachizig’isezilarliravishda 5-10 yilgapastrok, bahzanundanhamko’prok. Bu yerdaimtiyozlishartlardakarilikpensiyasitizimiamalkiladi. Ayollaruchunpensiyayoshiodatdagixalkarotajribadarajasidabo’lsada, hammajoydaerkaklarningo’rtachaumirko’rishiayollarganisbatansezilarliravishdakamrokdir.
Bunarsako’phollardanokulayog’irmehnatsharoitlaribilanbog’likdir. SHuningdek, bunarsazarurbo’ladigan “mehnatshaklinisaklashimkoniyillaro’tishibilanyo’kolibboradigankasblarbilanshug’ullanishuchun (masalanbalet) hamtaalluklidir.
Kuzatishlarshuniko’rsatadiki, realhayotdako’pgina "imtiyozlipensionerlar" avvalgikasblaridayokiboshkaishlardao’zishlarinidavomettirmokdalar, shuninguchunhamularmehnatresurslaritarkibidakoladilar. Ishlamayotganpensionerlaresamehnatresurslariningtarkibidanchikariladi.
Mehnatgalayokatliyoshdagikishilarningmahlumkisminisiraishlamaganyokisog’lig’iyomonbo’lganligiuchunishlashdanto’xtagankishilartashkiletadi. Buo’rindagap I va II guruhnogironlarihakidabormokda, davlatularnipensiyabilantahminlabturadi. Bukishilarmehnatresurslaritarkibigakiritilmaydi. Birok 1 va II guruhnogironlariningayrimlari (agarishlabchikarishdakulaysharoitlaryaratilsa) ishlashlarimumkin. SHuninguchunhammehnatgalayokatliyoshdagiishlashimumkinbo’lgan, davlattomonidanpensiyayoshibelgilanganyoshgachabo’lganfukoralarmehnatresurslarigakiradi (l va II guruhnogironlaridanishlamaydiganlaribundanmustasnodir). Mehnatgalayokatliyoshdagiaholiorasidaishlamaydigannogironlarningsoninisbatankamrokvanisbatanbarkarordir.
"Mehnatgalayokatliyoshdagimehnatkilishgakobiliyatliaholi" tushunchasinitahriflabolgandankeyinmehnatresurslarigakiradiganfukorolarningboshkakategoriyalariga – ishlaydigano’smirlarvaishlaydiganpensionerlargao’tishmumkin.
Fukorolarninganashukismimamlakatxo’jaligidagimehnatbilanbandligininghukukiyasosihamishakonunbilanbelgilanadi. Xususan, hozirgivaktdaO’zbekistonRespublikasining «Aholiniishbilantahminlashto’g’risida»gikonunidamehnathukukini‘yyobga chikarishaholiningmehnatbilanbandligisohasidagidavlatsiyosatiningengmuhimtamoyillaridanbirisifatidatilgaolingan.
Rivojlanganmamlakatlardaallakachon "iktisodiyjihatdanfaolaholi" tushunchasikarortopgan. Halkarostandartlargamuvofikulargamehnatbilanbandaholivaishkidirayotganishsizlarkiradi. SHuningdek, "fukorolikjihatidaniktisodiyfaolaholi" tushunchasihamtarkalganbo’lib, yngaharbiyxizmatchilarkiritilmaydi.
SHundaykilib, "mehnatresurslari" o’zmazmunigako’ra, "iktisodiyfaolaholi" tushunchasidankengrokdir. Iktisodiyfaolaholidantashkarimehnatresurslariyanamehnatgalayokatliyoshdagio’kuvchilarniham, shuningdek, anashuyoshdagiuybekalarivamamlakatningkolganbarchaaholisini, yahniishsizbo’lmasaham, kandaydirsabablargako’ra, mamlakatxo’jaligidaishbilanbandbo’lmaganaholinihamo’zichigaoladi.
Mavjudadabiyotlarda "ishkuchi" tushunchasiko’pishlatilsada, uningchegarasianikbelgilanmagan. Bahzanishkuchidegandahamhakikiyxodimlar, hampotentsialxodimlar, yahniamaldao’sha "mehnatresurslari"ningo’zitushuniladi. Ko’pinchabutushunchatormahnodaxodimlarningumumiysoninianglatadi.
Kiymatning mehnat nazariyasi (ingliz klassik siyosiy iktisod maktabi, marksistik yo’nalishidagi iktisodchilar) ishchi kuchini alohida, o’ziga xos tovar deb hisoblaydi. Shu sababli bu nazariya ish hakiga tovar bo’lgan ishchi kuchi kiymatining o’zgargan shakli, ya’ni ‘uldagi ifodasi sifatida karaydi va uni ishchi kuchini takror ishlab chikarish uchun zarur bo’lgan tirikchilik vositalari kiymati sifatida aniklaydi. Mazkur g’oya tarafdorlari ishchi kuchi kiymatiga bir kator omillar, avvalo tabiiy shart-sharoitlar, aholining madaniy rivojlanishi, ularning malakasi va ishchi oilasini saklash hamda ularning tabiiy takror ishlab chikarish sharoitlari ta’sir kilishini ko’rsatadi. Shu bilan birga bu g’oyada hayotiy ehtiyojlar hamda ularning kondirilish usullari mamlakatning ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy-iktisodiy va madaniy rivojlanishida erishilgan darajaga bog’likligi ta’kidlanadi.

Bu fikrlar hozirgi davrda ham ko’’gina ko’zga ko’ringan iktisodchi olimlar tomonidan ma’kullanib kelinmokda. Masalan, A.F.SHishkin, ye.F.Borisovlar o’zlarining «Iqtisodiyot nazariyasi» darsliklarida ish hakini ishchi kuchi tovar kiymatining ‘uldagi ifodasi deb ta’riflaydilar⁴.

Bu mualliflar o’z fikrlarini asoslashda ko’’gina olimlar mehnat jarayoni bilan ishchi kuchining farkiga bormaganligini, shu sababli bozorda mehnat sotiladi deb fikr yuritishini tankid kilib, bozorda mehnat emas, balki ishchi kuchi tovar sifatida sotilishini, bu jarayon yuzaki karalganda mehnatga hak to’lashga o’xshab ko’rinishini isbotlashga harakat kilganlar.

Lekin ish hakiga «ishchi kuchi kiymatining ‘uldagi ifodasi» sifatida karash, anik ishchi kuchi bozorida ish haki darajasiga uning unumdorligi, mehnat intensivligi, talab va taklif kabi omillarning ta’sirini yetarli hisobga olmaydi.

Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasida ayrim mualliflar (jumladan, «Ekonomiks» darsliklarida, V.D.Kamaev rahbarligida nashr etilgan «Iqtisodiyot nazariyasi» darsligi va boshkalarda)⁵ ish hakini mehnat narxi sifatida, ayrimlari esa⁶mehnat bozoridagi talab va taklifning muvozanat narxi sifatida talkin etadilar. Bunda ular asosan bozorda mehnat sotiladi degan bizningcha noto’g’ri tushunchaga asoslanishadi. Mehnat ishchi kuchining funktsiya kilishi, uning ma’lum maksadga karatilgan faoliyat jarayoni bo’lib, uning na kiymati, na narxi yo’kligi, bu jarayonni bozorga olib chikib sotib bo’lmasligi fanda ham, real hayotda ham, iktisodiy amaliyotda ham hammaga ayon bo’lgan va allakachon isbotlangan masaladir. Shuning uchun buni isbotlashga harakat kilmasak ham bo’ladi.

Lekin bu g’oyaning negizida bir ijobiy tomon borki, uni albatta hisobga olish zarur. Bu ham bo’lsa ular mehnatni ishchining malakasi, intensivligi va natijasi bilan bog’lashga harakat kilganlar. Ish hakining mazmuni to’g’risidagi turli nazariyalarni, (turli mamlakatlardagi va o’z mamlakatimizdagi amaliyotni) umumlashtirib, kuyidagi xulosalarni chikarish mumkin.

1. 
   Ish haki to’g’risidagi nazariyalarda unga bir tomonlama yondashish xususiyati mavjud bo’lib, uning murakkab va ko’’ kirrali iktisodiy jarayon ekanligi ma’lum darajada e’tibordan chetda kolgan. Lekin bu nazariyalarning har birida ish hakining u yoki bu tomoniga to’g’ri baho berilgan bo’lib, ularda foydalanish mumkin bo’lgan ijobiy mazmun mavjuddir.
   
2. 
   Ish hakining umumiy darajasi har doim har bir mamlakatda iqtisodiyotning erishgan darajasiga, ya’ni umumiy mehnat unumdorligi, milliy mahsulot hajmi, uning aholi jon boshiga to’g’ri keladigan mikdoriga bog’lik bo’ladi. Chunki shu mahsulotlarning bir kismi mehnatning mikdori va sifatiga karab taksimlanadi. Shuning uchun ham u turli mamlakatlarda turli mikdorlarda bo’ladi.
   
3. 
   Ish hakining mikdori ishchi kuchini takror ishlab chikarishga, ishchining o’zini, oila a’zolarini bokishga yetadigan darajada bo’lishi lozim.
   
4. 
   Ish hakining mikdori va darajasi ishchi kuchining malakasi, uning mehnati unumdorligi bilan bog’lik bo’ladi.
   
5. 
   Ish hakining darajasi har bir firma yoki korxonada ishlab chikarishning erishgan darajasi bilan, ya’ni ishlab chikarilgan va sotilgan mahsulot hajmi va bir ishchiga to’g’ri kelgan mikdori bilan bog’lik bo’ladi. Shuning uchun ham u mehnat mikdori, malakasi bir xil bo’lsa-da, turli korxonalarda turlicha mikdorda bo’lishi mumkin.
   

Ushbu xulosalardan keyin ish hakining mazmuniga ta’rif berib aytish mumkinki, ish haki– ishchi va xizmatchilarning mehnatining mikdori, sifati va unumdorligiga karab milliy mahsulotdan oladigan ulushining ‘uldagi ifodasidir.

Ish haki ishlab chikarish jarayonida yaratilgan zaruriy mahsulot bilan chambarchas bog’likdir. Chunki ish haki uning asosiy kismini tashkil etadi.

Ish hakining asosiy vazifasi ishchi va xizmatchilarning turmush va mehnat sharoitini yaxshilash, boshkacha kilib aytganda, mehnat me’yori bilan iste’mol me’yori o’rtasidagi bog’liklikni ta’minlashdan iboratdir.

Albatta ishchi kuchini takror hosil kilishda ish hakidan tashkari foiz, renta, foyda, dividend, turli imtiyozlar va nafakalarning ham roli bor. Ish hakining mazmunini to’larok tushunish uchun nominal va real ish haki tushunchalarini bilish zarurdir.

Ishchi uchun kanday shaklda va kancha mikdorda ish haki olishi emas, balki unga kancha mikdorda tovarlar va xizmatlar sotib olishi mumkinligi muhim. Shu sababli nominal va real ish haki farklanadi. Nominal ish haki – bu ma’lum vakt davomida olingan ‘ul summasi yoki ‘ul shaklidagi ish haki. Misol uchun, mexanika zavodi ishchisi yanvar oyida 200 ming so’m, fevral oyida 190 ming so’m, mart oyida 220 ming so’m ish haki oldi. Bular nominal ish haki hisoblanadi.

Real ish haki– bu nominal ish haki summasining kanchaliktovarlar va xizmatlar mikdorini sotib olishga yetadigan kuvvatidir. Boshkacha aytganda real ish haki – bu nominal ish hakining «xarid etish» kobiliyatidir. O’z-o’zidan anikki, real ish haki nominal ish haki mikdoriga va xarid kilinadigan tovarlar (va xizmatlar) narxiga bog’lik. Shunday ekan, real ish haki boshka sharoitlar bir xil bo’lganda, nominal ish hakiga to’g’ri mutanosibdir va iste’mol buyumlari va xizmatlar narxining darajasiga teskari mutanosibdir. Bu mikdorlar nisbatini formulada kuyidagicha tasvirlash mumkin:

,

bu yerda: V_’ – real ish haki; V_H – nominal ish haki; ‘ – iste’mol buyumlari va xizmatlarning narx darajasi.

Bizning misolimizda ishchining nominal ish haki yanvar oyiga nisbatan fevral oyida 95 foizni, mart oyida 110 foizni tashkil etgan edi. Real ish haki darajasining o’zgarishini aniklash uchun esa iste’mol buyumlari va xizmatlarning narx darajasi to’g’risida ma’lumot zarur bo’ladi. Aytaylik, narx darajasi yanvar oyiga nisbatan fevralda 1,08, martda esa 1,2 baravar oshgan bo’lsin. U holda ishchining real ish haki fevralda 176 ming so’mni, mart oyida esa 183 ming so’mni tashkil etadi. Ya’ni, ishchining real ish haki yanvar oyiga nisbatan fevral oyida 88 foiz, mart oyida 91,5 foiz darajasida bo’ladi.

Real ish hakining darajasiga tovarlar va xizmatlar narxidan tashkari belgilangan soliklar mikdori va boshka turli sharoitlar ham ta’sir kiladi. Masalan, solik turlari va mikdori kancha ko’’ bo’lsa real ish haki shuncha ‘asayadi, yoki aksincha.

Nominal ish haki ishchining ishlab to’gan ‘ul daromadi darajasini, real ish haki esa uning iste’moli va farovonlik darajasini tavsiflaydi.

Ish haki aholi daromadlarining asosiy tarkibiy kismlaridan birini tashkil kilib, u istikbolda ham o’zining yetakchi rolini saklab koladi.

O’zbekiston iqtisodiyotida keyingi yillardagi o’rtacha nominal hisoblangan ish haki mikdorlarini kuyidagi jadval ma’lumotlari orkali ko’rish mumkin (12.1-jadval).

12.1-jadval

Download 1,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: