Tadbirkorlik faoliyatining asosiy turlari

xolding kompaniya shaklida tuziladi. Uni tarkibida bosh — ona korxona, atrofida tarmoq

korxonalar ma’lum maqsad yo’lida hamjihatlik bilan ish olib boradilar.

Kontsern korxonalarning shunday birlashmasiki, u ishlab chiqarish, investitsiya —

moliya, texnika va tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida birgalikda ish yuritishni ko’zlaydi. Kontsern

bir tarmoq doirasida yoki tarmoqlararo (konglomerat) birlashmalar shaklida tashkil etiladi.

Kontsern monopol turdagi birlashma bo’lib, investitsiyalarni samarali joylashtirish,

bozordagi o’zgarishlarga qarab diversifikatsiyani amalga oshirishga yordam beradi.

Korxona birgina kontsernga a’zo bo’lishi mumkin, vaholanki, konsortsiumda unday

emas.

Qanday mulkchilikka asoslanishidan qat’i nazar, korxonani korporativ guruhiy

manfaatlari mavjud. Korxona mulk shaklidan mustasno holda, ishlab chiqarish jamoasi

uyushmasini tashkil etadi. Bu jamoa a’zolarini birlashtiruv manfaati bo’lib, faqat korxona

doirasidagina, korxona normal ishlagandagina yuzaga chiqadi. Korxona jamoasi uch toifa

kishilardan tashkil topadi. Korxona egalari, menejerlar (boshqaruvchilar), yollanib ishlovchilar.

Ular turlicha mulkiy mavqega ega. Korxona egalari mulkdorlar, korxonadagi moddiy resurslar,

yaratilgan tovarlar va pul mablag’lari ularga tegishli. Ammo korxona maqomiga qarab

mulkdorlar tarkibi turlicha bo’ladi. Korxona egasi — tadbirkorlardan tashqari ularning sheriklari

bo’lgan menejerlar, oddiy ishchi-xizmatchilar ham bo’lishi mumkin. Ular korxona ishida nafaqat

mablag’i, mehnati va tadbirkorlik iste’dodi, boshqarish mahorati bilan qatnashadilar. Korxona

ishida kapitaldan tashqari mehnat ham qatnashar ekan, olingan foyda omillar ulushiga qarab

taqsimlanishi amalga oshiriladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona xuddi shunday tovar chiqaruvchi xizmat

ko’rsatuvchilar yoki shu tovarni o’rnini bosa oladigan tovar ishlab chiqaruvchilar bilan ularga

qaraganda qulayroq sharoitga ega bo’lish hamda yuqoriroq daromad olish uchun kurashadi.

Raqobatda g’olib chiqishda insoniy omil muhim rol o’ynaydi. Korxonaning raqobat kurashi

natijasida tabaqalanishi kuchaya-di. U nihoyatda katta daromadga ega bo’lishi yoki sinishi

mumkin. Raqobat kurashida yutib chiqishda tijorat siri muhim. Korxonaning tijorat siri