Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Ўзбекистон Республикасининг солиқ-бюджет сиёсатини 
амалга оширишда 
белгилаб берилган асосий устувор йўналишлар: 
солиқ ставкаларини пасайтириб бориш ва аҳолининг реал 
даромадларини ошириш; солиқ ставкаларини унификациялаш ва 
солиқ солиш базасини такомиллаштиришда иқтисодий чораларни 
кўриш орқали солиқ тушумларини ошириб бориш; иқтисодиётда 
солиқ юкини камайтириш орқали барқарор 
ривожланишни таъминлаш; бюджет харажатларини 
иқтисодий 
ижтимоий 
соҳаларга йўналтиришдан иборатдир. 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш
276 
Давлатчиликнинг тарихий тараққиёти шундан далолат берадики, 
солиқ муносабатлари жамиятда давлатчилик шакллангандан буён 
мавжуд бўлган ижтимоий муносабатларнинг ажралмас қисми 
сифатида ривож топиб келмоқда. Бинобарин, давлатнинг ҳарбий- 
мудофаа, 
ижтимоий-иқтисодий, 
бошқарув, 
маданий-маънавий 
соҳаларидаги фаолиятини моддий-молиявий жиҳатдан таъминлаш, 
давлат органлари бир меъёрда ишлашига эришишнинг асосий манбаи 
юридик ҳамда жисмоний шахслардан олинадиган турли-туман 
солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар ҳисобланади. Шу сабабли, 
давлат солиқ тизимларини аниқ, самарали ишлаши, солиқ 
тўловчиларнинг 
эса 
солиқ 
тўлашга 
оид 
конституциявий 
мажбуриятларини ўз вақтида, тўлиқ бажаришлари мамлакат 
иқтисодий, ижтимоий, маданий тараққиётига ижобий таъсир 
кўрсатувчи қудратли омиллардан саналади. 
Ушбу вазифаларни бажарилишида хўжалик субъекти бўлган 
юридик ва жисмоний шахслар томонидан тўланадиган солиқлар, 
бошқа мажбурий тўловлар муҳим аҳамият касб этади. 
Ўзбекистон 
Республикаси 
Президенти 
Ислом 
Каримов 
томонидан мамлакатимизда солиқ бюджет сиёсатини амалга 
оширишда белгилаб берилган устувор йўналишлар: солиқ 
ставкаларини пасайтириб бориш ва аҳолининг реал даромадларини 
ошириш; солиқ ставкаларини унификациялаш ва солиқ солиш 
базасини такомиллаштиришда иқтисодий чораларни кўриш орқали 
солиқ тушумларини ошириб бориш; иқтисодиётда солиқ юкини 
камайтириш орқали барқарор иқтисодий ривожланишни таъминлаш; 
бюджет харажатларини ижтимоий соҳаларга йўналтиришдан 
иборатдир. 
Ўзбекистон Республикасида олиб борилаётган солиқ сиёсатининг 
мазмунини солиқ соҳаларини либераллаштириш солиққа тортиш 
масаласида тадбиркорлику субъектларига имтиёз ва префиренциялар 
бериш, интерактив хизмат кўрсатишининг самарадорлигини ошириш 
асносида иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши ва аҳоли 
фаровонлиги ошишга йўналтирилгандир. 
Мамлакатда тадбиркорлик фаолиятини кенгайтириш ва уни 
қўллаб қувватлашни давлат йўли билан таъсир этишнинг энг 
самарали усулларидан бири солиқлар орқали бошқаришдир. Давлат 
хўжалик – тадбиркорлик фаолиятига таъсир ўтказиш чоғида ишлаб 
чиқаришни рағбатлантириш, фискал мақсадларга эришиш, қонунлар 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш
277 
билан белгилаб қўйилган тартиб қоидаларга риоя этилишини назорат 
қилишга интилади. 
Давлатнинг ихтиёридаги иқтисодий ҳамда ҳуқуқий механизм 
сифатида солиқлар орқали бошқариш ва тартибга солиш ўзига хос 
белгилар ҳамда хусусиятларга эга. Бунда энг аввало солиқларнинг 
мажбурийлиги, яъни хўжалик субъекти давлат томонидан 
белгиланиши, солиқ тўлаш ҳуқуқ эмас балки мажбурият эканлигини 
назарда тутиш лозим. 
Зеро, даромад олган, тадбиркорлик фаолиятини билан 
шуғулланаётган ҳар қайси шахс товар-молия бозорида ҳуқуқий 
муносабатлар иштирокчиси хусусиятларга эга бўлган чоғдан бошлаб 
(масалан, даромад (фойда) олиши, мулкка эга бўлиши, ерга эгалик 
қилиши ва бошқалар) ўз-ўзидан (автоматик тарзда) солиқ тўловчига 
айланади ҳамда солиқ юзасидан тегишли мажбуриятларга эга бўлиб 
қолади. 
Тадбиркорлик фаолияти субъектларига солиқлар воситасида 
тартибга солишнинг муҳим хусусиятларидан бири улар томонидан 
тўланадиган солиқлар эвазига ҳеч бир ҳақ ёки имтиёз бериш кўзда 
тутилмаганлигидир. Давлат бутун жамиятнинг ҳаёт фаолиятини 
молиявий жиҳатдан таъминлар экан, солиқ тўловчига бевосита у 
тўлаган солиқ эвазига бирон-бир тарзда ҳақ тўлаш ёки қандайдир 
хизмат кўрсатиш мажбуриятини ўзининг зиммасига олмайди. 
Солиқлар қайтариб олинмаслик шарти билан солиқ тўловчилар 
томонидан тўланиши, яъни хўжалик субъектларидан тўпланган 
солиқлар шахси номаълумлаштирилгани ҳолда давлат хазинасига, 
унинг мутлақ эгалигига ўтади, уни келгусида қайтариб берилиши ёки 
қандайдир тарзда компенсация қилиниши эҳтимоли мавжуд 
бўлмайди. 
Хўжалик субъектларига солиқлар орқали таъсир ўтказиш мулкни 
унинг эгасидан давлат фойдасига олишнинг алоҳида усули сифатида