www.qmii.uz/e-lib
68
хўжаликларнинг ихтисослашувини щисобга
олган щолда ва тузилган
контрактатсия шартномаларига асосан қишлоқ хўжалик экинларини
мустақил равишда жойлаштирадилар.
9.5.АСМда тижоратдан фойдаланиш ва унинг
самарадорлиги.
Бугунги кунда фермер ва дещқон хўжаликлари давлат томонидан
мутассил қуллаб-қувватланмоқда. Уларга қатор имтиёзлар берилмоқда.
Жумладан: улар икки йилги ер соли\идан озод этилган, уру\, у\ит ва ёқил\и
билан таъминланади, имтиёзли кредит олади. Айни вақтда уларнинг
щуқуллари меъёрий хужжатлар билан щимояланган.
Фермер хўжаликларининг хўжалик юритиш фаолиятига аралашишига
йўл қуйилмайди. Улар қонун бўйича таъқиқланмаган барча турдаги қишлоқ
хўжалиги мащсулотларини қайта ишлаши, сотиши мумкин. Хўжалик ўз
фаолиятини, ишлаб чиқариш йуналишини,
унинг таркиби ва хажмини
мустақил равишда белгилайди. Уларга ер мерос сифатида умрбод авлоддан
авлодга ўтадиган щолда берилади ва х.к. шахсий томорқо хўжаликлари
мулкчилик шаклига кўра хусусий мулкка яқин туради. Бу хўжаликлар учун
ажратилган ернинг умумий майдони Республикамизда 650 минг гектарни
ташкил этади. Щозирги кунда уларнинг умумий ишлаб чиқариган қишлоқ
хўжалиги мащсулотидаги щиссаси 58 фоизни ташкил этмоқда. уларда жами
доннинг 13 фоизи, картошканинг 60, сабзавотларнинг 66, гуштнинг 85,
сутнинг 90, жуннинг 70 фоизи етиштирилмоқда. бироқ шуни щам қайд этиш
керакки, шахсий томорқа хўжаликларида ишлаб чиқариш деярли қўл
мещнатига асосланган.
9.6.
Истикболда
АСМ
нинг
тижорат
сохасини
ривожлантиришнинг асосий йуналишлари.
Бугунги кунда дещқонларнинг мещнатга бўлган муносабатларини
тубдан ўзгартириш, ишлаб чиқариш воситаларига ва ўзи етиштирган
мащсулотга тўлиқ эгалик қилишни таъминлаш энг долзарб масалалардан
бири бўлиб турибди. Ўзбекистон республикаси
Вазирлар Мащкамасининг
«Пахтачилик мажмуида агросаноат фирмаларини ташкил этиш бўйича
эксперимент олиб бориш тў\рисида»ги +арорида щам худди шундай
мақсадлар кўзда тутилган. Щеч шубщасиз ушбу +арорга мувофиқ
республикамиз туманлари миқёсида янги асосдаги агрофирмаларни ташкил
этиш агросаноат мажмуининг барча тармоқлари ўртасида ўзаро мутаносиб
муносабатлар тизими пайдо бўлишига замин яратади. Буни авваломбор шу
билан изохлаш мумкинки агрофирмалардан бошқаришнинг ташкилий шакли
очиқ щолда бўлади. Бошқача қилиб айтганда,
кооперативлар уюшмаси
туман ичидаги кооператив муносабатларни тартибга солади ва агрофирма
аъзоларига ўз тижорат манфаатлари доираси туманлар миқёсидаги щар
қандай тузилмаларга киришга қулай имкониятлар яратиб беради.
www.qmii.uz/e-lib
69
Хуш, қишлоқ хўжалиги сощасида агрофирмаларнинг ташкил
этилишига қандай омиллар сабаб бўлди?
Бирнчидан, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши бевосита табиий
шароитлар билан бо\лиқ. Бу ерда иқтисодий жараён биологик жараён билан
ўзаро аралашиб кетади ва қишлоқ хўжалигидаги инвестициялар қийматини,
айланма мабла\лар щаракати ва уларнинг самарадорлигини пасайтиради.
Иккинчидан, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши барқарорлигини,
шунингдек, табиий унумдорлик ва экологик мувозанатни сақлаб туриши
учун доимий равишда йирик сармоя сарфлашни талаб этади.
Учинчидан, қишлоқ хўжалиги мащсулотлари охирги истеъмолчига
етиб боргунча, купгина объектив ва субъектив жараёнлардан ўтиб,
савдо
тармоқларига етиб келади. Табиийки, тадбиркорлар воситачилик вазифасини
бажаришлари эвазига катта миқдорда фойда оладилар. Билъакс, бевосита
хом ашё етиштирган дехқон эса бундай имкониятга эга эмас. Айнан шу
нарса қишлоқ хўжалиги билан саноат ўртасидаги алмашинув
эквивалентининг бузилишига олиб келмоқда. Оқибатда қишлоқ хўжалиги
ишлаб чиқариши паст самара билан ишлаяпти, тадбиркорларнинг ушбу соща
қизиқиши эса пасайиб ормоқда.
Ушбу муаммоларни ижобий щал этиш мақсадида Ўзбекистон
республикасида Вазирлар Мащкамасининг 138 –Ф (1995 йил 1 май) сонли
фармойиши эълон қилинди ва нищоят
ривожланган мамлакатлар
тажрибасига таяниб республикамизда «Рамитон» (Бухоро), «Оқ олтин»
(Сирдарё) ва «Бешариқ» (Фар\она) агрофирмалари ташкил этилди. Тажриба
тариқасида юзага келган бу тузилмалар бозор муносабатлари шароитида
қишлоқ хўжалиги мащсулотлари етиштириш, уларни қайта ишлаш ва агро
саноат мажмуида иқтисодий интеграцияларни кучайтириш щамда жащон
андозаларига мос сифатли мащсулотлар ишлаб чиқаришга йуналитирилган
эди.
Бироқ, шу уринда шуни щам таъкидлаб утиш керакки, щозирги вақтда
агрофирмалар имкониятларидан етарли даражада фойдаланилмаётир. Боз
устига, бу сощада айрим камчиликлар щам мавжуд. Чунончи,
биринчи
навбатда агрофирма миқёсида иқтисодий эркинлик даражасининг чекланиб
қолиши ва куплаб корхоналарнинг агрофирмалардан ташқарида фаолият
кўрсатишга чек қуймоқ лозим. Икинчидан,агрофирмалар фаолиятини бозор
талаблари доирасида ташкил этиш ва ишлаб чиқарилган мащсулотларни
сотишни йулга қуйиш мақсадида агрофирмалар бошқаруви таркибида
маркетинг хизмати жорий этилган эди. Аммо бугунги кунда мазкур хизмат
ўзига юклатилган вазифаларни бажармайётир.
Фикримизга, давлат бюртмаси бажарилгандан кейин, хўжаликлар
ихтиёрида қоладиган пахта толаси ва \аллани ўз вақтида ва мақбул
бащоларда сотилиш учун агрофирмалар томонидан
ушбу мащсулотларни
эркин сотиш механизмини жорий этиш зарур. Бундан ташқари, агрофирма
хўжаликларида ишлаб чиқарилган мащсулотларни сотиш жараёнида
тайёрлов-қайта ишлаш корхоналари билан тузиладиган шартномаларнинг
ихтиёрийлик асосида тузилишини таъминлаш керак.
